Αντρέας Παναγιώτου
Την μοντέρνα εποχή τα κόμματα, σαν οργανωτικοί-γραφειοκρατικοί θεσμοί της «κοινωνίας των πολιτών», διαχειρίζονται την πολιτική εξουσία – «διάγουν τον βίο τους μέσα στον οίκο της εξουσίας» όπως το είχε θέσει ο Μ. Βέμπερ. Όμως η εξουσία σε μια κοινωνία δεν είναι μόνο κρατική: σε διάφορα υποσυστήματα της κοινωνίας αναδύονται κοινωνικά κινήματα και κινητοποιήσεις από τα κάτω, οι οποίες διεκδικούν δικαιωματα/αιτηματα, τα οποία καταλήγουν στο πολιτικό υποσύστημα – αφού εκεί «παίρνονται οι αποφάσεις». Η πιο γνωστή ιστορική μορφή αυτών των νεωτερικων κινημάτων και μορφών οργάνωσης είναι το ιστορικό εργατικό κίνημα το οποίο εκφράζεται μέσα από συνδικαλιστικές-συντεχνιακές οργανώσεις. Μετά την δεκαετία του 1960 έχουν δημιουργηθεί, στην Δύση και παγκόσμια, και μια σειρά από άλλα κινήματα τα οποία οδήγησαν σε οργανωτικούς θεσμούς με ανάλογους στόχους και πρακτικές σε ένα πλαίσιο διευρυμένων διεκδικήσεων και αμφισβήτησης μορφών ιεραρχίας μέχρι και στην καθημερινότητα.
Στην κοινωνιολογική θεωρία η σχέση κοινωνικού κινήματος και οργανωτικής γραφειοκρατικής δομής, είναι συνήθως αντιθετική [όσον αφορά την σχέση αυθόρμητου και οργανωμένου-γραφειοκρατικού] αν και συνεχόμενη – θεωρείται δηλαδή ότι τα κινήματα οδηγούν σε οργανωτικές δομές οι οποίες καταλήγουν σε γραφειοκρατικές διαδικασίες οι οποίες είναι πιο «λειτουργικές» στα μοντέρνα πολιτικά πλαίσια. Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση των πολιτικών-πολιτισμικών συγκροτήσεων και επιδράσεων η οποία πηγάζει από ιστορικά [παρά βραχύβια] κινήματα: οι πολιτικό-πολιτισμικές υποκουλτούρες/subcultures οι οποίες κωδικοποιούν ευρύτερες κοινωνικές μεταμορφώσεις και στάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο τα κόμματα είναι οργανωτικές μορφές διαχείρισης της εξουσίας οι οποίες εκφράζουν, όμως, ευρύτερα κοινωνικά στρώματα και τάσεις. Η κατανόηση, κατά συνέπεια, των νεωτερικων και μετανεωτερικων πολιτικών μορφών συνυπαγεται την αντιμετώπιση των «κοινωνικών κινημάτων», των «κομμάτων», και των «πολιτικό-πολιτισμικών υποκουλτούρων» σαν εναλλακτικών [η και συμπληρωματικών] σχημάτων έκφρασης και πράξης.
Αξίζει να δούμε το πλαίσιο της λειτουργίας τέτοιων θεσμών στην νεωτερικη κυπριακή εμπειρία. Η Κύπρος έχει μια σχετικά μακριά παράδοση εξελικτικής διαμόρφωσης των δημοκρατικών θεσμών στον Δημόσιο Χώρο – ένα τέτοιο δημοκρατικό πλαίσιο υπήρχε από την πρώτη βρετανική περίοδο [μέχρι το 1930] και θεσμοποιήθηκε, στις σύγχρονες του μορφές, από την δεκαετία του 1940 μέσα από έντονες κοινωνικές κινητοποιήσεις από τα κάτω. Σε εκείνο το πλαίσιο, και ενώ η κρατική εξουσία ήταν ακόμα αποικιακή, διαμορφώθηκαν οι 2 ιστορικές πολιτικό- πολιτισμικές υποκουλτούρες: της αριστεράς και της δεξιάς. Η δεκαετία του 1950 ολοκλήρωσε την διαδικασία ανάληψης της εξουσίας από τους κύπριους ιθαγενείς με την απόκτηση της ανεξαρτησίας – αλλά διεύρυνε και ένα καθεστώς πελατειακών σχέσεων με βάση το ρουσφέτι γύρω από το άτομο-πολιτικό, το οποίο άρχισε να γεφυρώνεται κάπως [όσον αφορά, τουλάχιστον, την ισόμερη συμμετοχή στο «ρουσφέτι» των διάφορων πολιτικό-πολιτισμικών υποκουλτούρων] μετά από το 1980. Μπορεί να πει κάποιος ότι έγινε μια προσπάθεια ορθολογικής κατανομής με βάση τα κόμματα σαν αντιπροσωπευτικά των διάφορων υποκουλτούρων. Θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος ότι οδηγούμαστε σε ένα πιο ορθολογικό αξιοκρατικό πλαίσιο με την πάροδο του χρόνου μέσα από την πίεση για τήρηση των ορθολογικών γραφειοκρατικών διαδικασιών – οι οποίες δεν ευνοούν, σαν θέμα αρχής, το ρουσφέτι το οποίο μπορεί να γίνει κατανοητό σαν "παραδοσιακή" πρακτική.
Υπάρχουν όμως και μορφές εξουσίας από τα πάνω οι οποίες δεν είναι τόσο εμφανείς και οποίες λειτουργούν είτε παράλληλα είτε με παραπλανητική ρητορική στην Δημόσια Σφαίρα.
Η ιστορική μορφή της παράπλευρης μορφής θεσμικής εξουσία είναι η εκκλησία. Κατά την περίοδο της βρετανικής αποικιοκρατίας η εκκλησία λειτουργούσε για ένα διάστημα σαν ένα παράλληλος Δημόσιος Χώρος [αλλά και πολιτικό σχήμα] για την ελληνοκυπριακη κοινότητα. Αυτός ο ρόλος εκφράστηκε στην μεταβατική μορφή του Μακάριου σαν προέδρου και αρχιεπίσκοπου της πρώτης μετααποικιακής περιόδου, αλλά ο ρόλος και οι πολιτικές διεκδικήσεις της εκκλησίας [για πολιτικά, πολιτισμικά-βιοπολιτικα αλλά και οικονομικά θέματα] συνεχίζεται, έστω και σε μικρότερο βαθμό, μέχρι σήμερα. Οι πρόσφατες παρεμβάσεις του αρχιεπισκόπου στην καθημερινή πολιτική [όπως λ.χ. στην εκλογή προέδρου της βουλής] μοιάζει παράδοξη σε σύγκριση με τα ευρύτερα νεωτερικα ευρωπαϊκά πλαίσια [με τα οποία ταυτίζεται, κατά τα άλλα, ο κυρίαρχος λόγος], αλλά εκφράζει τον ρόλο και τις διεκδικήσεις ενός θεσμού εξουσίας ο οποίος μπορεί να μην είναι πολιτικός – αλλά διεκδικεί μέρος από την κρατική εξουσία , έστω και μέσω αόρατων δικτύων και ιδεολογικών διεκδικήσεων.
Εχουν, όμως, εμφανιστεί τις τελευταίες δεκαετίες και νέες ελίτ – όπως αυτήν την ιδιοκτητών των ΜΜΕ αλλά και ευρύτερων ελίτ μερίδων του κεφαλαίου. Η δυνατότητα λ.χ. διαπλοκής ανάμεσα στις ελίτ των ΜΜΕ και τα συμφερόντων των τραπεζών οι οποίες θα διεκδικήσουν επιχορήγηση από το κράτος μετά από τις ζημιογόνες επενδύσεις τους στα ελληνικά ομόλογα, είναι έκδηλη στην παρούσα συγκυρία.
Ένας άλλος θεσμός διαχείρισης της εξουσίας ο οποίος είναι «αόρατος» ακόμα στον δημόσιο λόγο είναι η γραφειοκρατική δομή του ίδιου του κράτους και οι διαπλοκές συμφερόντων ανάμεσα σε δημόσιους λειτουργούς [της γραφειοκρατικής δομής η της εκλεγμένης πολιτικής ηγεσίας] με ιδιωτικά συμφέροντα. Όσον αφορά την ίδια την γραφειοκρατική δομή, είναι σαφές κοινωνιολογικά ότι μια κυβέρνηση με περιορισμένο χρόνο διαχείρισης της εξουσίας, δεν μπορεί να επιβάλει σε μια διαχρονική δομή, όπως η κρατική γραφειοκρατία, πρακτικές χωρίς την «συνεργασία» της τελευταίας και ιδιαίτερα των ιεραρχικά αρμόδιων λειτουργών της στο τοπικό και θεσμικό επίπεδο. Η εστίαση της δυσφορίας για τις ευθύνες της κρατικής δομής μέχρι πρόσφατα, στον τρόπο εισδοχης/προσληψης [όπως με την έμφαση στο "παραδοσιακό" ρουσφέτι] παραβλέπει συχνά την θεσμοποιημένη εξουσία που υπάρχει ήδη μέσα στις ιεραρχικές δομές του κράτους. Ο δημόσιος λόγος, όμως, θα πρέπει ταυτόχρονα να εστιαστεί [και θα εστιαστεί αναπόφευκτα με την διάχυση των διεκδικήσεων σε διάφορα κοινωνικά υποσυστήματα στην μεταμοντέρνα περίοδο] και σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «μεταμοντέρνο ρουσφέτι» - το οποίο γίνεται και από φορεις/λειτουργους κρατικών θεσμών όπως η βουλή. Στο αμερικανικό προεδρικό μοντέλο λ.χ. [ σαν αντίστοιχο του κυπριακού], τα λόμπι των ιδιωτικών συμφερόντων των οικονομικών ελίτ, [και όχι μόνο] εστιάζουν τις παρεμβάσεις τους στο κογκρέσο, τον χώρο της νομοθετικής εξουσίας. Σε αυτό τον χώρο υπάρχουν σαφώς στοιχεία διαπλοκής και σύγκρουσης συμφερόντων τα οποία πρέπει να γίνουν «ορατά»: στον βαθμό λ.χ. όπου βουλευτές διεκδικούν ατομικό [παρά συλλογικό έστω και κομματικό] ρόλο στον καθορισμό πολιτικής και λήψης αποφάσεων για το δημόσιο «κοινό καλό», τότε η εξάρτηση τους από του ιδιοκτήτες των ΜΜΕ αλλά και από οικονομικά συμφέροντα που επιχορηγούν την εκλογή τους θέτει σαφώς προβλήματα διαπλοκής.
Η διαφορά αυτών των «αόρατων ελίτ» από τα κόμματα είναι ότι εδώ η εξουσία είναι συγκαλυμμένη και διεκδικεί μερίδιο αποφάσεων και επιβολής χωρίς καν να αποκαλύπτει είτε τα συμφέροντα τα οποία διακυβεύονται είτε να ζητά την γνώμη της κοινωνίας ευρύτερα. Η κατανόηση ότι η εξουσία είναι πολλαπλή [με «ορατούς» κομματικούς μηχανισμούς και «αόρατες» ελίτ] απαιτεί και την κατανόηση ότι ο πολίτης σήμερα δεν πρέπει να θεωρεί είτε πολυτελές δικαίωμα, είτε υποχρέωση, την συμμετοχή στα κοινά. Αντίθετα η διαπλοκή οικονομίας και πολιτικής, όπως πρόβλεψε ο Μαρξ, γίνεται πιο έντονη και άρα η διεκδίκηση συμμετοχής στα κοινά έχει να κάμει και με την έννοια του «συλλογικού συμφέροντος». Αν λ.χ. ο πολίτης δοκιμάσει να δει πως διαμορφώνεται ο δημόσιος λόγος και η agenda των ΜΜΕ θα διαπιστώσει ότι μια σειρά από «φωνές» [οι οποίες εκφράζουν συγκεκριμένα συμφέροντα χωρίς όμως να το αναγνωρίζουν] προβάλλονται έντονα και με ένα προνομιούχο, αν όχι μονοπωλιακό καθεστώς, παρά την φαινομενική ύπαρξη ενός πλουραλιστικού πλαισίου «φωνών» στο δημόσιο λόγο. Η μορφή του «διάχυτου θεάματος» των σύγχρονων ΜΜΕ «επιτρέπει» μια συγκαλυμμένη έμφαση που μπορεί να ονομαστεί, όπως λέει και ο Τσόμσκι, "προπαγάνδα" [η οποία στηρίζεται στην λογοκρισία θεμάτων-ερωτήσεων και στην αποσπασματική μετατόπιση έμφασης] υπέρ ιδιωτικών συμφερόντων με την κάλυψη δημόσιου λειτουργήματος η λόγου. Έτσι όταν λ.χ. αρθρώνεται από τα ΜΜΕ κριτική στο "πολιτικό σύστημα" θα πρέπει να τίθεται και το ερώτημα τι εξυπηρετεί η προβληματική – διότι δεν έχουμε μια ουδέτερη δομή καθορισμού του δημόσιου λόγου αλλά ένα δομημένο λόγο ο οποίος διαμεσολαβείτε από τις αντιλήψεις-προτιμήσεις αόρατων ελίτ και θεσμικών συμφερόντων από την ιδιωτική σφαίρα της οικονομίας. Και όταν παρατηρείται δυσφορία από τους πολίτες για το «πολιτικό σύστημα», η δυσφορία κατευθύνεται και στο ορατό σχήμα των κομμάτων, αλλά και στα αόρατα σχημάτων των ελίτ που καθορίζοντας αποφάσεις για τα δικά τους συμφέροντα, οδηγούν στους παραλογισμούς που διαπιστώνει ο μέσος πολίτης – έστω και αν οι ερωτήσεις για τις ευθύνες συνήθως λογοκρίνονται η μετατοπίζονται.
Σε σχέση με την οικονομική κρίση λ.χ. οι ευθύνες των τραπεζών [διοικητικών συμβουλίων και των συμφερόντων των μεγαλομετόχων] λογοκρίνονται μέσα από την υποβάθμιση και μετατοπίζεται η έμφαση στην δημόσια συζήτηση στους δημόσιους υπάλληλους για το κόστος της κρίσης, οδηγώντας μετά στην διεκδίκηση περικοπών και από τους εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα. Η συζήτηση για την προσαρμογή της ΑΤΑ, την συνεισφορά των εργαζομένων, τις παγοποιήσεις-μειώσεις μισθών κλπ στον δημόσιο τομέα λ.χ., πέρα από την λογική συζήτηση για την συνεισφορά όλων στο αντιμετώπιση της κρίσης έχει και την διάσταση της χειραγώγησης: αρχικά εστιάζεται η «συζήτηση» στα «προνόμια» της γραφειοκρατικής ελίτ τα οποία είναι όντως προβληματικά αλλά καλύπτουν μια μικρή ιεραρχικά προνομιούχα ομάδα. Η συζήτηση όμως μετατοπίζεται έμμεσα στους δημόσιους υπάλληλους σαν σύνολο, οπότε με την κατασκευή ενός ανάλογου κλίματος στα ΜΜΕ γίνεται απόπειρα να μετατοπιστεί και η εφαρμογή της πρακτικής στον ιδιωτικό τομέα, όπου ανάλογες περικοπές θα δικαιολογούνται σαν «ανάγκη» με παράδειγμα τις περικοπές στον δημόσιο τομέα. Λογοκρίνεται η αιτία [οι κερδοσκοπικές επιλογές του τραπεζιτικού κεφαλαίου και των εμπλεκομένων της ανάλογης ελίτ] και μετατοπίζεται η εστίαση στην διαχείριση του αποτελέσματος: στην συζήτηση του «ποιος θα πληρώσει τα σπασμένα» από την υπόλοιπη κοινωνία – με το κεφάλαιο συνολικά [μέσα από τα δίκτυα διαχείρισης της πληροφορίας η πρόσβασης στην πολιτική εξουσία τα οποία διαθέτει η τα οποία μπορεί να επηρεάσει] να προσπαθεί να αποφύγει να πληρώσει το δικό του κόστος για τις επιλογές του. Έτσι ο εργαζόμενος/η ανακαλύπτει ότι η ταυτότητα του πολίτη του επιτρέπει να σχολιάζει τον μισθό των δημόσιων υπάλληλων αλλά και όχι και τον δικό του μισθό σαν εργαζόμενος/η.
Όπως δείχνει η ιστορία της νεωτερικοτητας, και όπως παρατηρησε και ο Μαρξ, η διασταύρωση των πολιτικών και οικονομικών ταυτοτήτων είναι αναπόφευκτη λόγω της συστημικης αλληλεξάρτησης του οικονομικού και πολιτικού υποσυστήματος. Μέσα σε ένα θεαματικό πληροφοριακό σύστημα αποσπασματικών αλλά και κατευθυνόμενων πληροφοριών, η ύπαρξη επιχειρήσεων συσκευασίας της πληροφορίας οι οποίες εκφράζουν συμφέροντα αλλά παρουσιάζονται σαν ουδέτεροι αξιολογητές, οδηγεί σε χειραγώγηση της συζήτησης σε αποσπασματικές εστιάσεις για να μην γίνει κατανοητή η συνολική συστημικη εικόνα. Και αυτό σαν συστημικο φαινόμενο δεν είναι ανάγκη να γίνεται συνειδητά. Αλλά η αντιμετώπιση του απαιτεί συνειδητή πράξη – στάση.
http://www.truerespect.com.cy/index.php?option=com_content&view=article&id=401%3A-qq-&catid=38%3A2010-06-07-19-53-16&Itemid=63
Την μοντέρνα εποχή τα κόμματα, σαν οργανωτικοί-γραφειοκρατικοί θεσμοί της «κοινωνίας των πολιτών», διαχειρίζονται την πολιτική εξουσία – «διάγουν τον βίο τους μέσα στον οίκο της εξουσίας» όπως το είχε θέσει ο Μ. Βέμπερ. Όμως η εξουσία σε μια κοινωνία δεν είναι μόνο κρατική: σε διάφορα υποσυστήματα της κοινωνίας αναδύονται κοινωνικά κινήματα και κινητοποιήσεις από τα κάτω, οι οποίες διεκδικούν δικαιωματα/αιτηματα, τα οποία καταλήγουν στο πολιτικό υποσύστημα – αφού εκεί «παίρνονται οι αποφάσεις». Η πιο γνωστή ιστορική μορφή αυτών των νεωτερικων κινημάτων και μορφών οργάνωσης είναι το ιστορικό εργατικό κίνημα το οποίο εκφράζεται μέσα από συνδικαλιστικές-συντεχνιακές οργανώσεις. Μετά την δεκαετία του 1960 έχουν δημιουργηθεί, στην Δύση και παγκόσμια, και μια σειρά από άλλα κινήματα τα οποία οδήγησαν σε οργανωτικούς θεσμούς με ανάλογους στόχους και πρακτικές σε ένα πλαίσιο διευρυμένων διεκδικήσεων και αμφισβήτησης μορφών ιεραρχίας μέχρι και στην καθημερινότητα.
Στην κοινωνιολογική θεωρία η σχέση κοινωνικού κινήματος και οργανωτικής γραφειοκρατικής δομής, είναι συνήθως αντιθετική [όσον αφορά την σχέση αυθόρμητου και οργανωμένου-γραφειοκρατικού] αν και συνεχόμενη – θεωρείται δηλαδή ότι τα κινήματα οδηγούν σε οργανωτικές δομές οι οποίες καταλήγουν σε γραφειοκρατικές διαδικασίες οι οποίες είναι πιο «λειτουργικές» στα μοντέρνα πολιτικά πλαίσια. Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση των πολιτικών-πολιτισμικών συγκροτήσεων και επιδράσεων η οποία πηγάζει από ιστορικά [παρά βραχύβια] κινήματα: οι πολιτικό-πολιτισμικές υποκουλτούρες/subcultures οι οποίες κωδικοποιούν ευρύτερες κοινωνικές μεταμορφώσεις και στάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο τα κόμματα είναι οργανωτικές μορφές διαχείρισης της εξουσίας οι οποίες εκφράζουν, όμως, ευρύτερα κοινωνικά στρώματα και τάσεις. Η κατανόηση, κατά συνέπεια, των νεωτερικων και μετανεωτερικων πολιτικών μορφών συνυπαγεται την αντιμετώπιση των «κοινωνικών κινημάτων», των «κομμάτων», και των «πολιτικό-πολιτισμικών υποκουλτούρων» σαν εναλλακτικών [η και συμπληρωματικών] σχημάτων έκφρασης και πράξης.
Αξίζει να δούμε το πλαίσιο της λειτουργίας τέτοιων θεσμών στην νεωτερικη κυπριακή εμπειρία. Η Κύπρος έχει μια σχετικά μακριά παράδοση εξελικτικής διαμόρφωσης των δημοκρατικών θεσμών στον Δημόσιο Χώρο – ένα τέτοιο δημοκρατικό πλαίσιο υπήρχε από την πρώτη βρετανική περίοδο [μέχρι το 1930] και θεσμοποιήθηκε, στις σύγχρονες του μορφές, από την δεκαετία του 1940 μέσα από έντονες κοινωνικές κινητοποιήσεις από τα κάτω. Σε εκείνο το πλαίσιο, και ενώ η κρατική εξουσία ήταν ακόμα αποικιακή, διαμορφώθηκαν οι 2 ιστορικές πολιτικό- πολιτισμικές υποκουλτούρες: της αριστεράς και της δεξιάς. Η δεκαετία του 1950 ολοκλήρωσε την διαδικασία ανάληψης της εξουσίας από τους κύπριους ιθαγενείς με την απόκτηση της ανεξαρτησίας – αλλά διεύρυνε και ένα καθεστώς πελατειακών σχέσεων με βάση το ρουσφέτι γύρω από το άτομο-πολιτικό, το οποίο άρχισε να γεφυρώνεται κάπως [όσον αφορά, τουλάχιστον, την ισόμερη συμμετοχή στο «ρουσφέτι» των διάφορων πολιτικό-πολιτισμικών υποκουλτούρων] μετά από το 1980. Μπορεί να πει κάποιος ότι έγινε μια προσπάθεια ορθολογικής κατανομής με βάση τα κόμματα σαν αντιπροσωπευτικά των διάφορων υποκουλτούρων. Θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος ότι οδηγούμαστε σε ένα πιο ορθολογικό αξιοκρατικό πλαίσιο με την πάροδο του χρόνου μέσα από την πίεση για τήρηση των ορθολογικών γραφειοκρατικών διαδικασιών – οι οποίες δεν ευνοούν, σαν θέμα αρχής, το ρουσφέτι το οποίο μπορεί να γίνει κατανοητό σαν "παραδοσιακή" πρακτική.
Υπάρχουν όμως και μορφές εξουσίας από τα πάνω οι οποίες δεν είναι τόσο εμφανείς και οποίες λειτουργούν είτε παράλληλα είτε με παραπλανητική ρητορική στην Δημόσια Σφαίρα.
Η ιστορική μορφή της παράπλευρης μορφής θεσμικής εξουσία είναι η εκκλησία. Κατά την περίοδο της βρετανικής αποικιοκρατίας η εκκλησία λειτουργούσε για ένα διάστημα σαν ένα παράλληλος Δημόσιος Χώρος [αλλά και πολιτικό σχήμα] για την ελληνοκυπριακη κοινότητα. Αυτός ο ρόλος εκφράστηκε στην μεταβατική μορφή του Μακάριου σαν προέδρου και αρχιεπίσκοπου της πρώτης μετααποικιακής περιόδου, αλλά ο ρόλος και οι πολιτικές διεκδικήσεις της εκκλησίας [για πολιτικά, πολιτισμικά-βιοπολιτικα αλλά και οικονομικά θέματα] συνεχίζεται, έστω και σε μικρότερο βαθμό, μέχρι σήμερα. Οι πρόσφατες παρεμβάσεις του αρχιεπισκόπου στην καθημερινή πολιτική [όπως λ.χ. στην εκλογή προέδρου της βουλής] μοιάζει παράδοξη σε σύγκριση με τα ευρύτερα νεωτερικα ευρωπαϊκά πλαίσια [με τα οποία ταυτίζεται, κατά τα άλλα, ο κυρίαρχος λόγος], αλλά εκφράζει τον ρόλο και τις διεκδικήσεις ενός θεσμού εξουσίας ο οποίος μπορεί να μην είναι πολιτικός – αλλά διεκδικεί μέρος από την κρατική εξουσία , έστω και μέσω αόρατων δικτύων και ιδεολογικών διεκδικήσεων.
Εχουν, όμως, εμφανιστεί τις τελευταίες δεκαετίες και νέες ελίτ – όπως αυτήν την ιδιοκτητών των ΜΜΕ αλλά και ευρύτερων ελίτ μερίδων του κεφαλαίου. Η δυνατότητα λ.χ. διαπλοκής ανάμεσα στις ελίτ των ΜΜΕ και τα συμφερόντων των τραπεζών οι οποίες θα διεκδικήσουν επιχορήγηση από το κράτος μετά από τις ζημιογόνες επενδύσεις τους στα ελληνικά ομόλογα, είναι έκδηλη στην παρούσα συγκυρία.
Ένας άλλος θεσμός διαχείρισης της εξουσίας ο οποίος είναι «αόρατος» ακόμα στον δημόσιο λόγο είναι η γραφειοκρατική δομή του ίδιου του κράτους και οι διαπλοκές συμφερόντων ανάμεσα σε δημόσιους λειτουργούς [της γραφειοκρατικής δομής η της εκλεγμένης πολιτικής ηγεσίας] με ιδιωτικά συμφέροντα. Όσον αφορά την ίδια την γραφειοκρατική δομή, είναι σαφές κοινωνιολογικά ότι μια κυβέρνηση με περιορισμένο χρόνο διαχείρισης της εξουσίας, δεν μπορεί να επιβάλει σε μια διαχρονική δομή, όπως η κρατική γραφειοκρατία, πρακτικές χωρίς την «συνεργασία» της τελευταίας και ιδιαίτερα των ιεραρχικά αρμόδιων λειτουργών της στο τοπικό και θεσμικό επίπεδο. Η εστίαση της δυσφορίας για τις ευθύνες της κρατικής δομής μέχρι πρόσφατα, στον τρόπο εισδοχης/προσληψης [όπως με την έμφαση στο "παραδοσιακό" ρουσφέτι] παραβλέπει συχνά την θεσμοποιημένη εξουσία που υπάρχει ήδη μέσα στις ιεραρχικές δομές του κράτους. Ο δημόσιος λόγος, όμως, θα πρέπει ταυτόχρονα να εστιαστεί [και θα εστιαστεί αναπόφευκτα με την διάχυση των διεκδικήσεων σε διάφορα κοινωνικά υποσυστήματα στην μεταμοντέρνα περίοδο] και σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «μεταμοντέρνο ρουσφέτι» - το οποίο γίνεται και από φορεις/λειτουργους κρατικών θεσμών όπως η βουλή. Στο αμερικανικό προεδρικό μοντέλο λ.χ. [ σαν αντίστοιχο του κυπριακού], τα λόμπι των ιδιωτικών συμφερόντων των οικονομικών ελίτ, [και όχι μόνο] εστιάζουν τις παρεμβάσεις τους στο κογκρέσο, τον χώρο της νομοθετικής εξουσίας. Σε αυτό τον χώρο υπάρχουν σαφώς στοιχεία διαπλοκής και σύγκρουσης συμφερόντων τα οποία πρέπει να γίνουν «ορατά»: στον βαθμό λ.χ. όπου βουλευτές διεκδικούν ατομικό [παρά συλλογικό έστω και κομματικό] ρόλο στον καθορισμό πολιτικής και λήψης αποφάσεων για το δημόσιο «κοινό καλό», τότε η εξάρτηση τους από του ιδιοκτήτες των ΜΜΕ αλλά και από οικονομικά συμφέροντα που επιχορηγούν την εκλογή τους θέτει σαφώς προβλήματα διαπλοκής.
Η διαφορά αυτών των «αόρατων ελίτ» από τα κόμματα είναι ότι εδώ η εξουσία είναι συγκαλυμμένη και διεκδικεί μερίδιο αποφάσεων και επιβολής χωρίς καν να αποκαλύπτει είτε τα συμφέροντα τα οποία διακυβεύονται είτε να ζητά την γνώμη της κοινωνίας ευρύτερα. Η κατανόηση ότι η εξουσία είναι πολλαπλή [με «ορατούς» κομματικούς μηχανισμούς και «αόρατες» ελίτ] απαιτεί και την κατανόηση ότι ο πολίτης σήμερα δεν πρέπει να θεωρεί είτε πολυτελές δικαίωμα, είτε υποχρέωση, την συμμετοχή στα κοινά. Αντίθετα η διαπλοκή οικονομίας και πολιτικής, όπως πρόβλεψε ο Μαρξ, γίνεται πιο έντονη και άρα η διεκδίκηση συμμετοχής στα κοινά έχει να κάμει και με την έννοια του «συλλογικού συμφέροντος». Αν λ.χ. ο πολίτης δοκιμάσει να δει πως διαμορφώνεται ο δημόσιος λόγος και η agenda των ΜΜΕ θα διαπιστώσει ότι μια σειρά από «φωνές» [οι οποίες εκφράζουν συγκεκριμένα συμφέροντα χωρίς όμως να το αναγνωρίζουν] προβάλλονται έντονα και με ένα προνομιούχο, αν όχι μονοπωλιακό καθεστώς, παρά την φαινομενική ύπαρξη ενός πλουραλιστικού πλαισίου «φωνών» στο δημόσιο λόγο. Η μορφή του «διάχυτου θεάματος» των σύγχρονων ΜΜΕ «επιτρέπει» μια συγκαλυμμένη έμφαση που μπορεί να ονομαστεί, όπως λέει και ο Τσόμσκι, "προπαγάνδα" [η οποία στηρίζεται στην λογοκρισία θεμάτων-ερωτήσεων και στην αποσπασματική μετατόπιση έμφασης] υπέρ ιδιωτικών συμφερόντων με την κάλυψη δημόσιου λειτουργήματος η λόγου. Έτσι όταν λ.χ. αρθρώνεται από τα ΜΜΕ κριτική στο "πολιτικό σύστημα" θα πρέπει να τίθεται και το ερώτημα τι εξυπηρετεί η προβληματική – διότι δεν έχουμε μια ουδέτερη δομή καθορισμού του δημόσιου λόγου αλλά ένα δομημένο λόγο ο οποίος διαμεσολαβείτε από τις αντιλήψεις-προτιμήσεις αόρατων ελίτ και θεσμικών συμφερόντων από την ιδιωτική σφαίρα της οικονομίας. Και όταν παρατηρείται δυσφορία από τους πολίτες για το «πολιτικό σύστημα», η δυσφορία κατευθύνεται και στο ορατό σχήμα των κομμάτων, αλλά και στα αόρατα σχημάτων των ελίτ που καθορίζοντας αποφάσεις για τα δικά τους συμφέροντα, οδηγούν στους παραλογισμούς που διαπιστώνει ο μέσος πολίτης – έστω και αν οι ερωτήσεις για τις ευθύνες συνήθως λογοκρίνονται η μετατοπίζονται.
Σε σχέση με την οικονομική κρίση λ.χ. οι ευθύνες των τραπεζών [διοικητικών συμβουλίων και των συμφερόντων των μεγαλομετόχων] λογοκρίνονται μέσα από την υποβάθμιση και μετατοπίζεται η έμφαση στην δημόσια συζήτηση στους δημόσιους υπάλληλους για το κόστος της κρίσης, οδηγώντας μετά στην διεκδίκηση περικοπών και από τους εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα. Η συζήτηση για την προσαρμογή της ΑΤΑ, την συνεισφορά των εργαζομένων, τις παγοποιήσεις-μειώσεις μισθών κλπ στον δημόσιο τομέα λ.χ., πέρα από την λογική συζήτηση για την συνεισφορά όλων στο αντιμετώπιση της κρίσης έχει και την διάσταση της χειραγώγησης: αρχικά εστιάζεται η «συζήτηση» στα «προνόμια» της γραφειοκρατικής ελίτ τα οποία είναι όντως προβληματικά αλλά καλύπτουν μια μικρή ιεραρχικά προνομιούχα ομάδα. Η συζήτηση όμως μετατοπίζεται έμμεσα στους δημόσιους υπάλληλους σαν σύνολο, οπότε με την κατασκευή ενός ανάλογου κλίματος στα ΜΜΕ γίνεται απόπειρα να μετατοπιστεί και η εφαρμογή της πρακτικής στον ιδιωτικό τομέα, όπου ανάλογες περικοπές θα δικαιολογούνται σαν «ανάγκη» με παράδειγμα τις περικοπές στον δημόσιο τομέα. Λογοκρίνεται η αιτία [οι κερδοσκοπικές επιλογές του τραπεζιτικού κεφαλαίου και των εμπλεκομένων της ανάλογης ελίτ] και μετατοπίζεται η εστίαση στην διαχείριση του αποτελέσματος: στην συζήτηση του «ποιος θα πληρώσει τα σπασμένα» από την υπόλοιπη κοινωνία – με το κεφάλαιο συνολικά [μέσα από τα δίκτυα διαχείρισης της πληροφορίας η πρόσβασης στην πολιτική εξουσία τα οποία διαθέτει η τα οποία μπορεί να επηρεάσει] να προσπαθεί να αποφύγει να πληρώσει το δικό του κόστος για τις επιλογές του. Έτσι ο εργαζόμενος/η ανακαλύπτει ότι η ταυτότητα του πολίτη του επιτρέπει να σχολιάζει τον μισθό των δημόσιων υπάλληλων αλλά και όχι και τον δικό του μισθό σαν εργαζόμενος/η.
Όπως δείχνει η ιστορία της νεωτερικοτητας, και όπως παρατηρησε και ο Μαρξ, η διασταύρωση των πολιτικών και οικονομικών ταυτοτήτων είναι αναπόφευκτη λόγω της συστημικης αλληλεξάρτησης του οικονομικού και πολιτικού υποσυστήματος. Μέσα σε ένα θεαματικό πληροφοριακό σύστημα αποσπασματικών αλλά και κατευθυνόμενων πληροφοριών, η ύπαρξη επιχειρήσεων συσκευασίας της πληροφορίας οι οποίες εκφράζουν συμφέροντα αλλά παρουσιάζονται σαν ουδέτεροι αξιολογητές, οδηγεί σε χειραγώγηση της συζήτησης σε αποσπασματικές εστιάσεις για να μην γίνει κατανοητή η συνολική συστημικη εικόνα. Και αυτό σαν συστημικο φαινόμενο δεν είναι ανάγκη να γίνεται συνειδητά. Αλλά η αντιμετώπιση του απαιτεί συνειδητή πράξη – στάση.
http://www.truerespect.com.cy/index.php?option=com_content&view=article&id=401%3A-qq-&catid=38%3A2010-06-07-19-53-16&Itemid=63
2 σχόλια:
Την μοντέρνα εποχή τα κόμματα, σαν οργανωτικοί-γραφειοκρατικοί θεσμοί της «κοινωνίας των πολιτών», διαχειρίζονται την πολιτική εξουσία – «διάγουν τον βίο τους μέσα στον οίκο της εξουσίας» όπως το είχε θέσει ο Μ. Βέμπερ.
στη μεταμοντέρνα ομως;...φαινεται πως τα κόμματα όχι μονο δεν διαγουν τον βιο τους μέσα στον οικο της εξουσίας αλλα πως ο οίκος της εξουσίας αναιρεί καθε κρατικό πλαίσιο μεσα στο οποιο τα κόμματα - ως αντιπροσωποι ταξικών συμφερόντων - αλλοτε διήγαγαν καποιο βίο.
και φαίνεται πως το κρατος μοιραία σχεδόν θα έχει παντα ενα διπλό ρόλο. του καταστολέα αλλά και του προστατη κάποιων κοινωνικών κεκτημένων.
οποτε διερωτούμαι αν δεν αποτελεί αφοριστική απλοποίηση πλεον να ξεκινούμε με μια τετοια ρήση και όχι με την εντελώς αντίθετη της. Ότι δηλαδή η καταληση του κράτους είναι η ισχύς της εξουσίας στον ιμπεριαλισμό και πως η ανιαρή για καθε μαρξιστή ή άλλο αριστερό επιτέλεση του καθήκοντος υπεράσπισης κάποιων κεκτημένων δεν συνιστά μετοχή στους όρους της εξουσίας αλλα μάλλον μια σχεδόν αντεξουσιαστική επικύρωση.
ίσως στους κύκλους της οικονομίας που διαδέχονται και τους κοινωνικούς κύκλους, εν μερη να διαφοροποιείται και ο ρόλος των κομμάτων και ίσως κάποιες φορές η κοινοβουλευτική δράση να μην καλύπτεται πια από την ρηση του Βέμπερ.
όπως δεν καλύπτεται και η εξισωτική κριτική κόμματος-κράτους ιδωμένους ως ισάξιους φορείς εξουσίας.
άρα το κόμμα ίσως κάτω απο συγκεκριμμένες συγκυρίες να μπορεί μεταφέρει την ισχύ των υποσυνόλων μάλλον παρά το αντίθετο και γι αυτό ως μηχανισμός δράσης να μπορεί να αποδειχτεί ισχυρότερος από τον μηχανισμό προπαγάνδας των μμε.
άρα η διαστάυρωση πολιτικής - οικονομίας για την οποία μιλούσε ο Μαρξ μπορεί να σημαίνει και μια συγκεκριμένη μετάλλαξη σημείου διασταύρωσης της ίδιας της πολιτικής μορφής η οποία διαμεσολαβεί "ξανά;" τα οικονομικά ταξικά συμφέροντα περισσότερο από όσο εχει η ίδια διαμεσολαβηθεί ήδη από τους νόμους/ορους της συμμετοχής της στην εξουσίας.
σκέψεις...
εν διαφωνω με την ουσια.
στην μεταμοντερνα κοινωνια ενα βασικο ζητουμενο εν τα "κοινωνικα κινηματα". πολλα εν βραχυβια γιατι εκφραζουν συγκεκριμενες διεκδικησεις, αλλα τζαι εχουν προοπτικες για συγκροτηση υποκουλτουρων ..αλλα δαμαι [στην εποχη μας] εχουμε τζαι την κατασκευη [ η ακομα τζαι την χρηματοδοτηση] "κινηματων" που το θεαμα τζαι το κεφαλαιο..τα αυτονοητα εν παρπατουν πκιον με την ευκολια της αναγνωσης ενος συνθηματος η της υιοθετησης μιας πρακτικης.
δακατω ειδαμεν το ξεκαθαρα.
ευρυτερα..νομιζω οτι οπως διαχεεται μια συγκρουση γυρω που την κριση της ιεραρχιας στην καθημερινη ζωη, οι αντιπαραθεσεις στην πολιτικη τζαι την οικονομια αποκτουν μια ευρυτερη διαχυση τζαι πολλαπλα σημεια συγκροτησης.
νομιζω το "κρατος" εν διπλο οπως το περιγραφεις - τζαι τουτο μπορει να φανει τζαι που μιαν μαρξιστικη τζαι που μιαν αναρχικη [σαν την αλλη παραλληλη, συγγενικη [:)] ιστορικη νεωτερικη παραδοση-αμφισβητηση] οπτικη..
αν υιοθετησουμε τον ορο κρατος για την διαδικασια καταστολης-επιβολης [που εν απαραιτητος ορος τζαι για την υπαρξη του καπιταλισμου σαν καθεστωτος συσσωρευσης πανω στην αγορα],
τοτε ο ορος "πολιτεια" η δημοσιο, εκφραζει την αλλη διασταση - τζηνη που εφεραν στο δημοσιο χωρο τα κινηματα που τα κατω - που εκαταληξαν δαμαι [στο πολιτικο υποσυστημα] ακριβως γιατι ουλλες οι αλλες προσπαθειες τους εβρισκαν μπροστα τους την καταστολη...η το παραλογο που κατασκευαζει η ηγεμονικη ιδεολογια σαν τροπο συσκωτισης η χειραγωγησης..το δημοσιο εν τζαι θεμα δημοσιου λογου τζαι λογικης συζητησης..
ετσι ο χωρος της πολιτειας εγινε τζαι ο χωρος του "δημοσιου" [που τους θεσμους της πολιτειας μεχρι την διαχυτη μορφη της δημοσιας σφαιρας] αλλα τζαι ο χωρος οπου το πρωτο κεκτημενο της νεωτερικης εξεγερσης [αντι-ιεραρχικης ευρυτερα τζαι αντικαπιταλιστικης μετα που τα μεσα του 19ου αιωνα], η δημοκρατια,
γινεται πλαισιο για διεκδικησεις - αμυνες τζαι διαχυσεις..
το ινταλως παιζουν τα κομματα σε τουτο το πλαισιο εν ρευστο..
τζαι υπαρχουν διαφορα μοντελα τζαι με βαση την ιστορικη εμπειρια αλλα τζαι τα δεδομενα διαφορων κοινωνιων..
αλλα η αναδυση νεων σημειων διαχυσης, αναγκαστικα πρεπει να βρισκει συμμαχιες με την ιστορικη παραδοση που εν κωδικοποιημενη σαν μνημη του καθημερινου...
ο καπιταλισμος καμωνεται νομιζω οτι εν θελει κρατος..θελει να εκμεταλευκεται το δημοσιο τζαι θελει να βουρα το κρατος να τον ξηλασπωνει ..αλλου με αεροπλανα βομβαρδισμων τζαι αλλου με οικονομικα ξηλασπωματα..
τα κομματα δαμεσα εν οργανισμοι που διαχειριζουνται ενα πραμα που εν μερει ανηκει στην κοινωνια τζαι εν μερει φαινεται να παιζει ενα ρολο διαμεσολαβητη με το συστημα..
οποτε εσιει τζαι δαμαι χωρους διευρυνησης τζαι διαχυσης του δημοσιου σαν ελεγχου [στο οικονομικο συστημα] αλλα [σε αλλο πλαισιο] τζαι της θεσμοθετησης προστασιας αδυνατων που μορφες εξουσιας σε διαφορα υποσυστηματα..
σκεψεις επισης..:)
α.π.
Δημοσίευση σχολίου