Το χρονικό μιας επερχόμενης αποτυχίας

Καλές προθέσεις αλλά αναποτελεσματικότητα

Του Αδάμου Ζαχαριάδη Τον Φεβρουάριο του 2008 ο Δημήτρης Χριστόφιας κέρδιζε, με ποσοστό 55%, την προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η εκλογή του ήρθε να ταράξει τα νερά της κυπριακής πολιτικής σκηνής, καθώς ήταν η πρώτη φορά που αριστερός πολιτικός αναλάμβανε το ύπατο αξίωμα της χώρας. Η Κύπρος, τότε, έβγαινε από μια πενταετία έντονης πόλωσης και αντιπαράθεσης με επίκεντρο την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν, στην οποία είχε παίξει καταλυτικό ρόλο η πολιτική επιρροή του απερχόμενου προέδρου Τάσσου Παπαδόπουλου. Η εκλογή του Δημήτρη Χριστόφια υπό το σύνθημα «Δίκαιη λύση, δίκαιη κοινωνία» σηματοδότησε την αλλαγή της στάσης του εκλογικού σώματος στο Κυπριακό και αντιμετωπίστηκε σαν μια δεύτερη ευκαιρία επίλυσης του προβλήματος. Από την άλλη, η αμηχανία στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και του δυτικού τύπου υπήρξε έντονη, καθώς για πρώτη φορά αριστερό κόμμα αναλάμβανε την κυβέρνηση μιας χώρας-μέλους της Ε.Ε. Ενδεικτικός του κλίματος που επικρατούσε την επομένη της εκλογής Χριστόφια ήταν ο τίτλος των New York Times: «Ο κομμουνισμός κερδίζει στην Κύπρο». Παράλληλα, οι Times του Λονδίνου υποδέχτηκαν με διάθεση ειρωνείας τον νέο πρόεδρο: «Ο κύριος Χριστόφιας, 61 ετών, έχει καλύτερη επαφή με το Κρεμλίνο απ’ ό,τι με τον Λευκό Οίκο ή την Ντάουνινγκ Στρητ». Παρά τη διεθνή επιφυλακτικότητα, στο εσωτερικό της Κύπρου η θητεία του νέου προέδρου ξεκινούσε με τους καλύτερους οιωνούς. Η αποδοχή προς το πρόσωπό του ξεπερνούσε το 75%, ενώ η αντιπολίτευση δήλωνε ότι θα δώσει χρόνο και στήριξη στη νέα κυβέρνηση προκειμένου να διαχειριστεί το Κυπριακό. Σε διάψευση των ευνοϊκών αυτών προϋποθέσεων, ο Χριστόφιας κατέληξε να είναι ο πρώτος απερχόμενος πρόεδρος που δεν διεκδίκησε επανεκλογή. Επιπλέον, τόσο το Κυπριακό όσο και η οικονομία βρίσκονται σήμερα στο χειρότερό τους σημείο. Από τη μια, οι τελευταίες εξελίξεις στην Κύπρο οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην κατάρρευση της οικονομίας, όπως τουλάχιστον είχε διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ παράλληλα οι δικοινοτικές διαπραγματεύσεις οδηγήθηκαν σε ναυάγιο. Η διακυβέρνηση Χριστόφια έγινε αντικείμενο ευρύτατου και έντονου προβληματισμού στον δημόσιο διάλογο που αναπτύσσεται και στην Ελλάδα. Σε μια απόπειρα αποτίμησης όμως, ιδιαίτερη σημασία έχουν τα δεδομένα και οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν μέσα στην πενταετία, με κρισιμότερες τρεις πτυχές: το Κυπριακό, την οικονομία και τα ζητήματα εσωτερικής διακυβέρνησης. Καλές προθέσεις αλλά αναποτελεσματικότητα Η εκλογή Χριστόφια επενδύθηκε έντονα με την προσδοκία επίλυσης του κυπριακού προβλήματος. Η παράλληλη παρουσία του Μεχμέτ Αλί Ταλάτ στην ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας ενίσχυε αυτή την προοπτική. Σε σύντομο χρονικό διάστημα από την εκλογή του, ο Χριστόφιας έκανε την πρώτη πράξη καλής θέλησης, ανοίγοντας το οδόφραγμα της Λήδρας για να διευκολυνθεί η μετακίνηση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων στις δύο πλευρές του νησιού. Έτσι, η θητεία Χριστόφια ξεκίνησε με την ενίσχυση των δικοινοτικών διαπραγματεύσεων και τη σύγκλιση απόψεων σε διάφορα ζητήματα. Οι προτάσεις του για εναλλαγή προεδρίας και σταθμισμένη ψήφο ήταν πράγματι γενναίες και οδήγησαν τις συζητήσεις σε αρκετά καλό σημείο. Ωστόσο οι αντιδράσεις των κομμάτων της συγκυβέρνησης (ΔΗ.ΚΟ. και Ε.Δ.Ε.Κ.) και της αντιπολίτευσης, η επιμονή του Χριστόφια σε λύση «κυπριακής ιδιοκτησίας» και οι αργοί ρυθμοί των διαπραγματεύσεων, ορισμένες φορές με ευθύνη της ελληνοκυπριακής πλευράς, έφεραν την κατάσταση σε τέλμα. Στη συνέχεια, η πτώση του Ταλάτ και η άνοδος του Ντερβίς Έρογλου στην εξουσία δυσκόλεψαν τις διαπραγματεύσεις, καθώς ο τελευταίος θεωρείται ένας από τους πιο αδιάλλακτους πολιτικούς στο βόρειο μέρος. Με αυτή την έννοια, ένα μέρος των ευθυνών του Χριστόφια για το αδιέξοδο των διαπραγματεύσεων αφορά την αργοπορία που επέδειξε σε κρίσιμες στιγμές και ειδικά όταν πλησίαζαν οι εκλογές στο βόρειο τμήμα, όπου ήταν πλέον εμφανές ότι ο Ταλάτ δεν θα παρέμενε στην εξουσία. Επιπλέον, η αδυναμία του να υποστηρίξει στο εσωτερικό τις προτάσεις του, ενίσχυσε τις απορριπτικές φωνές στην ελληνοκυπριακή κοινότητα. Τέλος, απρόσφορη για την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων ήταν η επιμονή του στην απόρριψη της πρότασης Ταλάτ για διεθνή διάσκεψη για το Κυπριακό με τη συμμετοχή της Τουρκίας και της Ελλάδας, την ώρα που δήλωνε ότι το κλειδί της λύσης βρίσκεται στα χέρια της Άγκυρας. Από την ψευδαίσθηση ασφάλειας στο «μεγάλο κούρεμα» Το τέλος της διακυβέρνησης Χριστόφια είναι η πρώτη στιγμή στη σύγχρονη κυπριακή ιστορία όπου το Κυπριακό δεν αποτελεί το κυρίαρχο πολιτικό διακύβευμα. Η Κύπρος μπήκε, με τον πλέον ακραίο και ακαριαίο τρόπο, στον φαύλο κύκλο των μνημονίων και της ύφεσης. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι η κυβέρνηση Χριστόφια απευθύνθηκε αρχικά στη Ρωσία για δανειοδότηση, αλλά η κυβέρνηση Πούτιν αρνήθηκε, ενώ ούτε η απόπειρα προσέγγισης της Κίνας είχε θετικά αποτελέσματα. Κρίσιμο ζήτημα αποτελούν οι λόγοι που οδήγησαν την κυπριακή οικονομία στο συγκεκριμένο σημείο και οι ευθύνες της κυβέρνησης του Δημήτρη Χριστόφια σε αυτή την εξέλιξη. Η Κύπρος, όπως άλλωστε και όλες οι χώρες της Ευρωζώνης, κλήθηκε να διαχειριστεί το πρόβλημα της μεγαλύτερης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης των τελευταίων δεκαετιών. Σε κάθε περίπτωση, η ανάγνωση και η διαχείριση της οικονομικής κρίσης βασίζεται στις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά της κάθε χώρας. Δύο είναι οι σημαντικότερες ιδιαιτερότητες της κυπριακής περίπτωσης. Πρώτον, το γεγονός ότι στην εξουσία βρισκόταν η Αριστερά της χώρας. Δεύτερον, οι κυπριακές τράπεζες ήταν ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, με αποτέλεσμα μετά το κούρεμα να πληγούν σημαντικά και δυσανάλογα για το μέγεθός τους. Η κυβέρνηση του Α.Κ.Ε.Λ. αναγκάστηκε να προσφύγει στην τρόικα, προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα της ανακεφαλαιοποίησης των κυπριακών τραπεζών. Το τελικό ποσό που ειπώθηκε πως θα χρειαστεί για την ανακεφαλαιοποίηση φτάνει τα 17 δισεκατομμύρια ευρώ, δηλαδή το 100% του Α.Ε.Π. της χώρας. Το Δ.Ν.Τ. θεώρησε ότι το συγκεκριμένο ποσό καθιστά το χρέος μη βιώσιμο και ζήτησε να βρεθεί το ποσό των 7 δισ. προκειμένου να συμμετέχει στο πρόγραμμα. Έτσι, το Eurogroup, με τη σύμφωνη γνώμη του Αναστασιάδη, πήρε την απόφαση για το πρώτο κούρεμα στις καταθέσεις των κυπριακών τραπεζών. Την πρώτη άρνηση της κυπριακής Βουλής ακολούθησε η δεύτερη, ακόμα πιο εξουθενωτική, απόφαση της τρόικας με την οποία ουσιαστικά χρεοκοπεί η Λαϊκή και συρρικνώνεται η Τράπεζα Κύπρου. Έτσι, η Κύπρος αναμένεται να υπογράψει και τυπικά τη συμφωνία για το μνημόνιο στα μέσα Απριλίου. Τα μέτρα που ήδη έχουν συμφωνηθεί και επικυρωθεί ομόφωνα από τη Βουλή προβλέπουν: αναστολή της Α.Τ.Α. (Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή των μισθών) για όσο διαρκέσει το πρόγραμμα και επαναφορά της κατά το ήμισυ μετά το τέλος του μνημονίου, διατήρηση του 13ου μισθού και καμία περικοπή στους χαμηλόμισθους (έως 1.000 ευρώ) τον πρώτο χρόνο και μείωση μέχρι 3% από τον δεύτερο και μετά, αύξηση φόρων σε καπνό, αλκοόλ και καύσιμα, καθώς και στο Φ.Π.Α., και παράλληλα μείωση δαπανών σε δημόσια υγεία και συντάξεις. Τέλος, δεν λείπουν και οι απολύσεις από τον δημόσιο τομέα με αρχή τη μη ανανέωση των συμβάσεων σε περίπου χίλιους ωρομίσθιους. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο αναλύθηκε η οικονομική κρίση από το κόμμα της κυπριακής Αριστεράς. Από το τέλος του 2011, η ανεργία είχε αυξηθεί κατά 50%. Παράλληλα, ήταν κοινό μυστικό ότι η οικονομική άνθηση του νησιού οφειλόταν στην ανάπτυξη της αγοράς ακινήτων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας χρηματοπιστωτικής φούσκας παρόμοιας με αυτήν της Ιρλανδίας. Παρ’ όλα αυτά, η κυβέρνηση του Α.Κ.Ε.Λ. επιδόθηκε σε μια απόπειρα καθησυχασμού της κυπριακής κοινωνίας. Αξιωματούχοι, στελέχη, ακόμα και ο ίδιος ο Χριστόφιας, επαναλάμβαναν ότι η κυπριακή οικονομία είναι θωρακισμένη και ότι το κυπριακό κράτος έχει τη δυνατότητα να εγγυηθεί τη σταθεροποίηση του τραπεζικού συστήματος. Έδιναν ιδιαίτερη έμφαση στις ιδιαιτερότητες της κυπριακής οικονομίας, αποσυνδέοντας έτσι την κυπριακή περίπτωση από την παγκόσμια οικονομική κρίση. Κυριάρχησε, επομένως, μια απλουστευτική ανάλυση για την παγκόσμια οικονομική κρίση, τους τρόπους διαχείρισής της και αλλά και την προστασία των εργατικών και κοινωνικών κατακτήσεων. Ο Χριστόφιας και η κυβέρνηση του Α.Κ.Ε.Λ. επιδόθηκαν σε ένα σαφάρι εξεύρεσης του «καλύτερου δανειστή», το οποίο γρήγορα αποδείχθηκε ανώφελο. Όταν αυτό έγινε πλέον ηλίου φαεινότερον, το Α.Κ.Ε.Λ. άρχισε να επιρρίπτει ευθύνες στον τότε πρόεδρο της Κεντρικής Τράπεζας Αθανάσιο Ορφανίδη για την ανοχή του στο παιχνίδι των δύο μεγάλων κυπριακών τραπεζών, οι οποίες συνέχιζαν να αγοράζουν ελληνικά ομόλογα και μάλιστα μέσω Γερμανίας. Αν και υπήρχε πράγματι σοβαρό πολιτικό και ηθικό πρόβλημα με τη στάση του Ορφανίδη σε αυτή τη στρατηγική, το Α.Κ.Ε.Λ. επιχείρησε να πείσει ότι υπεύθυνος για τα προβλήματα του κυπριακού οικονομικού συστήματος ήταν ένας οικονομικός παράγοντας ο οποίος, είτε από ιδεολογική επιλογή είτε από παραλείψεις, οδήγησε τη χώρα σε αυτό το σημείο. Έτσι, ενισχύθηκε εκ μέρους του κόμματος και της κυβέρνησης μια προσπάθεια αποποίησης ευθυνών και παράλληλα η άποψη περί διαχωρισμού της κυπριακής περίπτωσης από την κρίση χρέους της υπόλοιπης Ευρωζώνης. Με αυτή την ανάγνωση, το Α.Κ.Ε.Λ. εξακολουθούσε να μην αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο θεμελιώθηκε το ελληνοκυπριακό χρηματιστηριακό κεφάλαιο, στο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης από το 1974 και μετά, αλλά και στις υπόγειες διαδρομές ρωσικών και σερβικών κεφαλαίων στο νησί, οι οποίες ενισχύθηκαν ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία. Επιπλέον, σε μια εποχή όπου οι αντιθέσεις κεφαλαίου-εργασίας εντείνονται, το Α.Κ.Ε.Λ. επέμενε να μην αναθεωρεί τη διαχρονική του στρατηγική περί διατήρησης της «εργατικής ειρήνης». Αυτές οι επιλογές, που προσομοιάζουν με τις θέσεις της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, μείωσαν προοδευτικά τη δυνατότητα της κυπριακής Αριστεράς να παρεμβαίνει σε θέματα που αφορούν την οργάνωση των κοινωνικών και εργατικών διεκδικήσεων. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, το Α.Κ.Ε.Λ. έχει μετατραπεί σε ένα κόμμα εξουσίας, αποκομμένο σε μεγάλο βαθμό από τις κοινωνικές διεργασίες, γεγονός που αντανακλάται και στις συνεχείς απόπειρες για συνεργασία με τα κόμματα του Κέντρου. Οι τελευταίες εξελίξεις πάντως ίσως οδηγήσουν το Α.Κ.Ε.Λ. σε μια αλλαγή στάσης. Ήδη το κόμμα της κυπριακής Αριστεράς έχει διατυπώσει την άποψη περί απεγκλωβισμού από την τρόικα, ενώ φαίνεται να επεξεργάζεται και τη θέση περί εξόδου από την Ευρωζώνη και επιστροφής στο εθνικό νόμισμα. Η ανάλυση πάντως του Α.Κ.Ε.Λ. παραμένει σε μεγάλο βαθμό «κυπροκεντρική», καθώς επιμένει να δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην προσπάθεια των ξένων, με πρόσχημα την οικονομική κρίση, να αποκομίσουν οφέλη από το φυσικό αέριο της Κύπρου. Το Μαρί επισκίασε τα πάντα Ο Χριστόφιας εκλέχτηκε με σαφείς δεσμεύσεις για φορολόγηση της Εκκλησίας, εκπαιδευτική μεταρρύθμιση σε προοδευτική κατεύθυνση και αξιοκρατία. Εντούτοις μετά το πέρας της πενταετίας ο απολογισμός σε αυτά τα σημεία είναι αρνητικός. Αρχικά φάνηκε ότι οι προθέσεις της κυβέρνησης είναι να θέσει την Εκκλησία στο περιθώριο των πολιτικών εξελίξεων. Έτσι, για πρώτη φορά διορίστηκε υπουργός Παιδείας χωρίς την έγκριση του αρχιεπισκόπου, ενώ παράλληλα ξεκίνησαν να διατυπώνονται οι πρώτες δημόσιες θέσεις για τη φορολόγηση του εκκλησιαστικού πλούτου. Οι αντιδράσεις του εκκλησιαστικού και του φιλοεκκλησιαστικού κατεστημένου τόσο για την αλλαγή των βιβλίων ιστορίας όσο και για τη φορολόγηση δεν επέτρεψαν την ολοκλήρωση αυτών των εξαγγελιών. Ο Χριστόφιας αναγκάστηκε να αντικαταστήσει τον Α. Δημητρίου στο Υπουργείο Παιδείας με τον αρεστό στην Αρχιεπισκοπή Γ. Δημοσθένους. Όσον αφορά την εκκλησιαστική φορολογία, η κυβέρνηση και η Αρχιεπισκοπή κατέληξαν σε έναν «ιστορικό συμβιβασμό» που προβλέπει τη μερική φορολόγηση της πανίσχυρης Εκκλησίας της Κύπρου. Η πενταετία Χριστόφια επισκιάστηκε από την έκρηξη στο Μαρί και τον θάνατο δεκατριών στρατιωτικών. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση χειρίστηκε αυτή την κρίση που χαρακτηρίστηκε ως η σημαντικότερη μετά την τουρκική εισβολή. Οι δημόσιες τοποθετήσεις του Χριστόφια για την έκρηξη και η αποφυγή ανάληψης ευθυνών συνέτειναν στο να χάσει κάθε κοινωνικό έρεισμα. Οι Αγανακτισμένοι που συγκεντρώθηκαν αμέσως έξω από το Προεδρικό Μέγαρο δεν είχαν καμιά σχέση με τα αντίστοιχα κινήματα στην Ελλάδα και την Ισπανία. Από τις πρώτες κιόλας μέρες κυριάρχησε η παρουσία ακροδεξιών και συντηρητικών οργανώσεων, οι οποίες διαδήλωναν κατά του «γιου της πλύστρας», ενώ σφοδρή ήταν η αντίδρασή τους όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να προχωρήσει στην αγορά ρεύματος από το βόρειο τμήμα του νησιού. Η συντηρητική ρητορική και συνθηματολογία αυτού του κινήματος συσπείρωσε προς την αντίθετη κατεύθυνση μια σημαντική μερίδα αριστερών και προοδευτικών πολιτών, οι οποίοι έσπευσαν να υπερασπιστούν όχι τόσο το πρόσωπο του Χριστόφια αλλά συνολικότερα την Αριστερά και την προοπτική της ειρηνικής συμβίωσης με τους Τουρκοκυπρίους. Η ομάδα αυτή όμως γρήγορα απογοητεύτηκε καθώς διαψεύστηκε η πεποίθησή της ότι η κυβέρνηση του Α.Κ.Ε.Λ. θα προχωρούσε σε τομές τόσο στο Κυπριακό όσο και στο επίπεδο της οικονομίας. Αντί επιλόγου Η πενταετία Χριστόφια θεωρήθηκε μία από τις πλέον αποτυχημένες της κυπριακής ιστορίας. Η κυπριακή Αριστερά διέψευσε τις προσδοκίες, σύμφωνα με τις οποίες η διακυβέρνηση του Α.Κ.Ε.Λ. θα μπορούσε να προχωρήσει σε βαθιές τομές σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Αντίθετα, επέλεξε μια μετριοπαθή στάση απέναντι στα κυρίαρχα οικονομικά και κοινωνικά συμφέροντα, με συμβιβασμούς των αρχικών του εξαγγελιών, πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα εδραιώσει την παρουσία του στην εξουσία. Αυτή η εκτίμηση αποδείχθηκε όνειρο θερινής νυκτός, καθώς με την υιοθέτηση μιας συμβιβαστικής τακτικής η κυπριακή Αριστερά αποδείχθηκε εύκολος στόχος για τους αντιπάλους της. Πηγή: Ηλεκτρονικό περιοδικό «Χρόνος» http://www.rnbnet.gr/details.php?id=9117