Εξάντληση του Οικονομικού Συστήματος

Σωτήρης Βλάχος

 

Το ζήτημα του ποσοστού του κέρδους και της δυνατότητας ή όχι του Παγκόσμιου Οικονομικού Συστήματος να παράγει ικανοποιητικό κέρδος, και συνεπώς να εξασφαλίζει ανεκτό βιοτικό επίπεδο τουλάχιστον στην ανεπτυγμένη Δύση, δεν είναι ένα ασήμαντο ζήτημα. Βρίσκεται στην καρδιά των σημερινών εξελίξεων και είναι αυτό που θα καθορίσει την περίοδο που έχει ξεκινήσει από το 2008 και επεκτείνεται στο άμεσο μέλλον. Είναι αυτό που θα καθορίσει τελικά ποιοι στόχοι είναι πάνω από τους καιρούς και ποιοι είναι ανεπαρκείς για να δώσουν απαντήσεις και διέξοδο στην κρίση.

Για πρώτη φορά μετά τις καταστροφές του τελευταίου Μεγάλου Πολέμου και την περίοδο ανοικοδόμησης που ακολούθησε, το Παγκόσμιο Οικονομικό Σύστημα έκανε φανερή την αδυναμία του για παραγωγή ικανοποιητικού κέρδους και άρα συνέχιση της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, την δεκαετία του 1970. Αυτό το στοιχείο εντοπίζεται και από τον Σταύρο Τομπάζο σε κείμενο του που εμφανίστηκε στην ιστοσελίδα της ΕΡΑΣ.

“Η κρίση του 1974 ήταν η πρώτη μεγάλη μεταπολεμική κρίση η οποία προήλθε από την πτώση του ποσοστού του κέρδους. Ωστόσο θα μπορούσε να πει κάποιος ότι η παρούσα κρίση είναι η μετάπτωση της μορφής της κρίσης του 1974 διότι είναι η κρίση των καπιταλιστικών προσπαθειών υπέρβασης της τελευταίας.”(Σταύρος Τομπαζος)

Τοποθετώντας το θέμα λίγο διαφορετικά, η σημερινή κρίση είναι το τέλος μιας πορείας που ξεκινώντας από το 1974 προσπάθησε με τεχνητούς τρόπους (όπως αναφέρει και ο Σ.Τ. σε άλλο σημείο του κειμένου του) να επιφέρει συγκάλυψη, να κρύψει με πλασματικό τρόπο, την αδυναμία του Παγκόσμιου Συστήματος να παράξει ικανοποιητικό κέρδος.

Με αυτά τα ζητήματα καταπιάστηκε και μπροσούρα της Σοσιαλιστικής Έκφρασης με τίτλο, “Παγκόσμια Οικονομική Κρίση- Το τέλος της πορείας?” που κυκλοφόρησε τον Οκτώβρη του 2009,

“Η κρίση αυτή ( η βαθύτερη καπιταλιστική κρίση της οποίας η κατάρρευση του 2008 δεν είναι παρά ένα επεισόδιο) εμφανίστηκε και υπάρχει από την εποχή της ονομαζόμενης πετρελαϊκής κρίσης του 1974. Μια κρίση που ξεπεράστηκε πρόσκαιρα και μερικά με το χρηματιστικό κεφάλαιο να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Και είναι ακριβώς σε αυτό το ρόλο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος στην αντιμετώπιση της κρίσης τότε, που πρέπει να αναζητηθούν τα αίτια της σημερινής κατάρρευσης του.”(σελ 9)

Όλη η μεταπολεμική ανάπτυξη βασίστηκε πάνω στις πολιτικές του Κέινς που, όμως, μέσα στην δεκαετία του 1970, σταμάτησαν να έχουν αποτέλεσμα. Αντί ανάπτυξη οδηγούσαν σε πληθωρισμό που

“..γινόταν σταδιακά το κύριο σύμπτωμα αυτής της κρίσης και δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα στις διεθνείς συναλλαγές, συμπίεζε τα κέρδη ακόμα περισσότερο και, ταυτόχρονα, ροκάνιζε την αξία τεράστιων περιουσιών που ήταν επενδυμένες σε χρηματικά περιουσιακά στοιχεία(μετοχές)..”

”Έτσι, η αστική τάξη σε παγκόσμιο επίπεδο μπήκε στην αντεπίθεση, όχι από μια ιδιαίτερη κακία όπως θα αναφέρει ο Λένιν στο βιβλίο του 'Ιμπεριαλισμός Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού ' αλλά για να στηρίξει τα κέρδη της, το σύστημα της, την ίδια την ύπαρξη της..”(σελ 12)

Αυτή η προσπάθεια που θα έπαιρνε ένα πρωτόγνωρα παγκόσμιο χαρακτήρα υποβοηθήθηκε από εξελίξεις που είχαν την ρίζα τους και πάλιν στην δεκαετία του 1970 και είχαν να κάνουν με την κατάργηση των σταθερών ισοτιμιών μεταξύ των διαφόρων νομισμάτων αλλά πάνω από όλα με την ελευθερία διακίνησης κεφαλαίων.

“Κάτω από την καθοδήγηση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Αμερικής, οι χρηματιστικές αγορές χρησιμοποίησαν πολύ ψηλά επιτόκια για να ανεβάσουν την ανεργία (μέσα από την μείωση των δανείων και συνεπώς των επενδύσεων) για να νικήσουν την μαχητικότητα των συνδικάτων και να μειώσουν τις δαπάνες των δημοσίων επιδομάτων στην αρχή της δεκαετίας του 1980 – όλα όσα είχαν γίνει αντιληπτά σαν η πηγή των δυσκολιών για τον έλεγχο της κερδοφορίας και του πληθωρισμού της προηγούμενης περιόδου..”(From Global Finance to the Nationaization of the Banks, Profess Leo Panitch and Profess Sam Gindin)

“Η νίκη πάνω στα συνδικάτα .. σήμαινε κύρια κτύπημα των μεροκάματων.. Στις ΗΠΑ αυτή η πολιτική συνδυάστηκε και με αποεπένδυση στην βιομηχανική παραγωγή της χώρας και την επένδυση σε χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία με μεροκάματα πείνας. Με αυτό ακριβώς τον τρόπο.. αποκατέστησαν την δυνατότητα για ψηλά κέρδη για την κάθε ατομική επιχείρηση..ή έτσι νόμισαν”(σελ 13)

“Εκεί όμως που νόμισαν ότι έδωσαν μια πραγματική λύση, απλώς πρόσθεσαν ένα νέο πραγματικό πρόβλημα. Προσπαθώντας να αποκαταστήσουν τη δυνατότητα κέρδους της κάθε ατομικής επιχείρησης μέσα από την συρρίκνωση των μεροκάματων, συρρίκνωναν ταυτόχρονα την αγοραστική δύναμη των εργαζομένων, την αγοραστική δύναμη του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας. Ένα καινούργιο μεγάλο πρόβλημα ζητούσε την λύση του.”(σελ 14.)

Και σε αυτό το σημείο η μπροσούρα της Σοσιαλιστικής Έκφρασης παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο οι Τράπεζες τότε έπαιξαν τον ρόλο διάσωσης του συστήματος μέσα από δανεισμό και πολύπλοκες χρηματιστικές λειτουργίες σε ένα απορυθμισμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Στην θετική επίδραση του χρηματοπιστωτικού συστήματος στην διάσωση του Οικονομικού Συστήματος αναφέρεται και ο Σταύρος Τομπάζος.

“Στα πρώτα στάδια της μεγάλης κρίσης η κυρίαρχη άποψη που κυβερνά επέρριψε την ευθύνη για την κρίση στο υπερβολικά απορυθμισμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα, παραλείποντας όμως να αναφέρει την θετική συμβολή αυτού του χρηματοπιστωτικού συστήματος στα ποσοστά ανάπτυξης της δεκαετίας του 2000 πριν την κρίση. (Σταύρος Τομπαζος)

Μόνο που η σταδιακή απορύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και ελευθερία κίνησης Κεφαλαίων, και συνεπώς και η θετική συμβολή τους στα ποσοστά ανάπτυξης πάει πολύ πιο πίσω. Ενώ οι πράξεις σε συνάλλαγμα το 1973,

“..κυμαίνονταν μεταξύ 10 και 20 δις δολάρια την ήμερα, και η αναλογία τους σε σχέση με το παγκόσμιο εμπόριο ήταν 2 προς 1, το 1995 ο όγκος σε συνάλλαγμα ανέβηκε στα 1260 δις δολάρια και η αναλογία τους σε σχέση με το παγκόσμιο εμπόριο σε 70 προς 1.. (John Eatwell and Lance Taylor, “Global Finance at Risk” σελ 22-24)

Και με αυτή την διαπίστωση, ότι δηλαδή η θετική συμβολή πάει πολύ πιο πίσω, συμφωνεί ο Σταύρος Τομπάζος.

“Στην περίπτωση των ΗΠΑ η ιδιωτική κατανάλωση παρουσίασε σημαντική αύξηση και λόγω της συνεχούς εισροής ξένων κεφαλαίων. Από την δεκαετία του 1980 οι ΗΠΑ παρουσίασαν μεγάλο έλλειμμα στις τρέχουσες συναλλαγές. Τα ξένα κεφάλαια που το συντηρούν δημιουργούν μια υπερβολική ρευστότητα που, διαμέσου του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των δημόσιων δαπανών, επιδρά θετικά και στην ιδιωτική κατανάλωση.”(Σταύρος Τομπαζος)

Εδώ ακριβώς ήταν η μεγάλη απάτη. Στη περίπτωση των ακινήτων, που ήταν απλά το τελευταίο παράδειγμα της μεθόδου, το Αμερικάνικο χρηματοπιστωτικό σύστημα εξέδιδε “μετοχές”(Mortgage Backed Securities) που αντί επιχειρήσεις αντιπροσώπευαν την αξία σπιτιών πριν αυτά ακόμα κτιστούν. Μετοχές που αντιπροσώπευαν παραφουσκωμένες αξίες τις οποίες πουλούσε σε όλο τον κόσμο για να εξασφαλιστούν τα χρήματα για να κτιστούν τα σπίτια. Σπίτια που δεν αρκούσαν τα κεφάλαια που έφερναν από το εξωτερικό αλλά έμπαιναν υποθήκη μετά την αγορά τους ξανά και ξανά για εξασφάλιση χρημάτων για αυτοκίνητο, σπουδές, διακοπές κλπ. Με τις τιμές των σπιτιών αυτών να αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο πέρα από κάθε προσδοκία.

“..χρήμα που δεν ήταν πραγματικό χρήμα, τιμές σπιτιών που δεν ήταν πραγματικές τιμές, υποθήκες που δεν βασίζονταν σε οποιοδήποτε ορισμό της πραγματικότητας .” αναφέρει ο Lary Macdonald, εκ των αντιπροέδρων της Lehman Brithers, του γίγαντα που κατέρρευσε το 2008 γονατίζοντας το Παγκόσμιο Χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Έτσι δημιουργείτο κατανάλωση, έτσι φαινόταν το σύστημα να αναπτύσσεται, έτσι φαίνονταν οι επιχειρήσεις να βγάζουν κέρδος και οι στατιστικές υπηρεσίες να το μετρούν.

Δεν μπορούν λοιπόν να είναι συγκρίσιμα τα ποσοστά κέδρους της περιόδου πριν το 1974 με αυτά της νεοφιλελεύθερης περιόδου με τεράστια χρέη που δημιουργούνταν μάλιστα από δάνεια με υποθηκευμένες πλασματικές αξίες. Χρέη που δημιουργούνταν ακριβώς για να ενισχύεται η κατανάλωση. 

 

Πως μπορεί το 15% ας πούμε κέρδους μιας κοινωνίας χωρίς χρέη μπορεί να συγκριθεί με το 15% μιας κοινωνίας χρεωμένης μέχρι εκεί που δεν μπορεί να εξοφλήσει, και πόσο πραγματικό μπορεί να είναι αυτό το τελευταίο? 

 

Στην βάση των σημερινών εξελίξεων βρίσκεται η από δεκαετίες αδυναμία του Παγκόσμιου συστήματος να παράξει ικανοποιητικό κέρδος με κανονικές μεθόδους που σήμερα μεταλλάσσεται σε αδυναμία να παράξει κέρδος με οποιεσδήποτε μεθόδους. Η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε φοβερά ταραγμένες περιόδους που κύματα οικονομικής κατάρρευσης θα ακολουθούν το ένα το άλλο. Το μέγεθος τους θα είναι τέτοιο όσο και η παραβίαση εδώ και τρεις περίπου δεκαετίες κάθε έννοιας ορθολογικής λειτουργίας του Οικονομικού Συστήματος.

Το ζήτημα που θα μπαίνει δεν θα είναι η διαφύλαξη κεκτημένων που είναι πολύ αμφίβολο μέχρι απίθανο να διατηρηθούν στη ζωή άλλα η διατήρηση των επιχειρήσεων στη ζωή για να χαλιναγωγηθεί η ανεργία. Έτσι σαν ελάχιστο αίτημα δεν μπορεί να υπάρχει άλλο από την κρατικοποίηση του Τραπεζικού Συστήματος πάνω σε Πανευρωπαϊκό επίπεδο, για Πανευρωπαϊκό σχεδιασμό του πιες επιχειρήσεις πρέπει να στηριχθούν άσχετα με το μέγεθος του χρέους στο οποίο τις οδήγησε η ατομική ιδιοκτησία τους.

Ούτε μπορεί να υπάρξει βήμα πάρα κάτω χωρίς κατάργηση του δημόσιου χρέους, του χρέους των κρατών, που είναι αδύνατο να εξοφληθεί. Αν αυτό χρειαζόταν να αυξάνεται με τους τρομακτικούς ρυθμούς που τώρα βγαίνουν στην επιφάνεια για να μπορεί το σύστημα να λειτουργεί με κάποιο τρόπο, τι θα γίνει τώρα που όχι μόνο σταματά να αυξάνεται αλλά καλούνται τα έθνη τα το εξοφλήσουν?