13 Οκτ 2012

Ανάλυση του Μνημονίου “Contains sensitive information, not for further distribution”* του Σωτήρη Κάττου**



Πρώτη προκαταρκτική παρατήρηση: ενώ η Τρόικα αναφέρεται στην αναγκαιότητα της διαφάνειας στην όλη διαδικασία εφαρμογής του Μνημονίου, η ίδια σημειώνει στην επικεφαλίδα του «περιλαμβάνει ευαίσθητη πληροφόρηση, όχι για περαιτέρω διανομή».

Δεύτερη προκαταρκτική παρατήρηση: το Μνημόνιο στοχεύει στην πλήρη κοινωνικο-οικονομική αποδόμηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και κατ’ επέκταση της κυπριακής κοινωνίας σε συνθήκες ημι-κατοχής, στο όνομα του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής. Αποτελεί ένα ενοποιημένο κείμενο αν και αναλύει ξεχωριστά τις βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες προκλήσεις που κατά την άποψή τους αντιμετωπίζει η Κύπρος στο χρηματοπιστωτικό και δημοσιονομικό τομέα καθώς και στην αναγκαιότητα δομικών αλλαγών.

Ας δούμε αναλυτικά τα πιο σημαντικά στοιχεία του Μνημονίου κατά τομέα. Δε θα καταπιαστώ με τα αίτια της κρίσης είναι ήδη γνωστά σε ό,τι αφορά τον τραπεζικό τομέα. Υπερμεγέθης, 895% του ΑΕΠ, με ελλειμματικό εποπτικό έλεγχο. Η απουσία δυνατότητας πιο αποτελεσματικής διαχείρισής του συνδέεται άμεσα με το τεράστιο μέγεθός του από τη μια και την απώλεια της νομισματικής κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας με την υιοθέτηση του ευρώ το 2008 από την άλλη. Οι τράπεζες έπαψαν να είναι κάτω από τον έλεγχο του κράτους αλλά κάτω από την εποπτεία της ΕΚΤ δια αντιπροσώπου, δηλαδή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου. Το Μνημόνιο εκμεταλλευόμενο τη χρηματοπιστωτική κρίση απαιτεί και την ανάγκη υπαγωγής του Συνεργατισμού σε ενιαίο εποπτικό φορέα υπό την Κεντρική Τράπεζα. Στη θεματική που αναφέρεται στην ενίσχυση και διατήρηση της ρευστότητας στον τραπεζικό τομέα παρ.1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5 κι 1.6 εισάγονται τόσο αυστηρά κριτήρια τραπεζικής κεφαλαιακής επάρκειας που ουσιαστικά οδηγούν στον ενταφιασμό του κυπριακού τραπεζικού συστήματος. Για παράδειγμα, στην παρ. 1.3 καλείται η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου όπως ενισχύσει το ποσοστό της καταθετικής ρευστότητας μη μόνιμων κατοίκων Κύπρου σε ευρώ μέσα από την προσθήκη επιπρόσθετων κριτηρίων ρευστότητας. Μια τέτοια απαίτηση θα επιβαρύνει ακόμη περισσότερο τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος και θα περιορίσει την έλκυση νέων καταθετών και επενδύσεων. Στη δε παρ. 1.4 απαιτεί την αύξηση του Core tier 11 Κεφαλαιοχικού λόγου από το υφιστάμενο 8% στο 10% μέχρι το Δεκέμβριο του 2013. Στην παρ. 1.5 καλείται η ΚΤΚ να εισαγάγει ένα νέο λόγο μόχλευσης που να συνάδει με τη Βασιλεία ΙΙΙ χωρίς να καθορίζει το ποσοστό αυτό πάλι, μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2013. Στην παρ. 1.10 καλούνται οι κυπριακές αρχές να προβούν σε αξιολόγηση της λογιστικής και οικονομικής αξίας ολόκληρου του τραπεζικού συστήματος καθώς και των συνεργατικών ιδρυμάτων. Αξιολόγηση η οποία θα καθοδηγείται από μία διαρκή επιτροπή που θα μετέχουν οι κυπριακές αρχές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ΕΚΤ, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή και το ΔΝΤ. Η αξιολόγηση αυτή στόχο έχει τον καθορισμό των κεφαλαιακών αναγκών της κάθε τράπεζας με απώτερο στόχο την ανακεφαλαιοποίησή τους ή τη διάλυσή τους αν τούτο κρίνεται αναγκαίο (παρ. 1.14, σελ. 4). Στην παρ. 1.15 ζητείται η εισαγωγή νομοθεσίας για να έχουν τη δυνατότητα τα τραπεζικά ιδρύματα να εκποιούν υποθηκευμένες περιουσίες σε διάστημα 1,5 έτους ενώ στην παρ. 1.16 ο ορισμός του μη εξυπηρετούμενου δανείου καθορίζεται στις 90 μέρες. Στην παρ. 1.17 η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου καλείται να θεσμοθετήσει ένα Κεντρικό Μητρώο Πίστωσης που θα περιλαμβάνει όλους τους δανειοδοτουμένους και μέσω του οποίου θα ελέγχεται όχι μόνο η δυνατότητα σύναψης δανείων αλλά και η δυνατότητα αποπληρωμής τους. Αυτό θα περιλαμβάνει τόσο τις τράπεζες όσο και τα συνεργατικά ιδρύματα. Μέσα από αυτό το μητρώο η ΚΤΚ θα έχει πλήρη ενημέρωση για τους δανειολήπτες που έχουν ή είχαν καθυστερήσεις αποπληρωμών δανείων. Αυτό το μητρώο θα πρέπει να θεσμοθετηθεί μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2012 και να καταστεί λειτουργήσιμο μέχρι τον Ιούνιο του 2013. Ζητείται επίσης η θεσμική κατάργηση της εποπτείας του Υπ. Εμπορίου για τα συνεργατικά ιδρύματα (σ. 5, παρ. 1.22 και 1.23). Για να καταστεί εφικτή και αποτελεσματική η ρευστοποίηση περιουσιακών ή άλλων αποθεματικών στοιχείων η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να προχωρήσει στη συγκρότηση αρχής με την ονομασία Cyprus Asset Management Company (CAMC) (σ. 6, παρ. 1.25), με απώτερο στόχο τη μεγιστοποίηση της αξίας από την ανάκληση περιουσιακών στοιχείων. Η εταιρεία αυτή θα πρέπει να νομοθετηθεί από την Κυπριακή Δημοκρατία μέχρι τις 31/12/2012. Σε αντιδιαστολή με τα πιο πάνω η παρ. 1.28 καλεί την Κυπριακή Δημοκρατία να εντατικοποιήσει τους εποπτικούς ελέγχους αναφορικά με τα δάνεια των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών με υποχρέωση προετοιμασίας αξιολογήσεων της δανειοληπτικής τους εξυπηρέτησης. Όλα αυτά σε συνάρτηση με τη θεσμοθέτηση του Μητρώου Πίστωσης και το οποίο θα δημοσιοποιείται από το λεγόμενο Financial Stability Report. Πού οδηγούν όλα αυτά τα δραστικά μέτρα σε τόσο εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα; Περιορίζει άμεσα τη δυνατότητα ανασυγκρότησης του κυπριακού τραπεζικού συστήματος με κίνδυνο την εξαφάνισή του ή την υποκατάστασή του. Οι περιορισμοί αυτοί έστω και με ικανοποιητική ανακεφαλαιοποίησή του, που ουδείς γνωρίζει το εύρος του ποσού (κάτι που επιμελώς αποφεύγει η Τρόικα) αν θα είναι 12, 15 ή 18 δις ευρώ, θα επιβάλει στις κυπριακές τράπεζες διοικητική και λειτουργική εσωστρέφεια. Θα επέλθει μία πλήρης απονεύρωση του τραπεζικού συστήματος. Ως εκ τούτου ακόμη και μία κεφαλαιοποίηση των τραπεζών που θα οδηγούσε εκτός των άλλων το δημόσιο χρέος πέραν του 140% του ΑΕΠ, ένα ποσοστό μη διαχειρίσιμο, θα λειτουργούσε άκρως περιοριστικά σε ό,τι αφορά την ενίσχυση της ρευστότητας στην αγορά. Αυτό σε ό,τι αφορά το ένα σκέλος του Μνημονίου. Δηλαδή ο ασθενής σώζεται αλλά περιορίζεται σε αναπηρικό καροτσάκι.

Το άλλο σκέλος αφορά τη δημοσιονομική πολιτική. Βασική φιλοσοφία του ο περιορισμός της συνολικής ζήτησης στην οικονομία. Οι απαιτήσεις του Μνημονίου έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας. Συνοπτικά μέσα από τις παραγράφους 2.2, 2.3, 2.4, 2.5, 2.6, 2.7, 2.8 ζητούν κατάργηση της ΑΤΑ, μόνιμη κατάργηση του 13ου μισθού, μείωση 13ης σύνταξης με ταυτόχρονη φορολόγησή της, και 50% μείωση σύνταξης μεταξύ 1000-1500 ευρώ και 75% για συντάξεις πέραν των 1500 ευρώ. Κυρώσεις 6% σε όσους επιθυμούν πρόωρη συνταξιοδότηση καθώς και συνέχιση της έκτακτης εισφοράς μέχρι το 2015. Σύνολο μόνο για το 2012 ζητάει 136 εκατομμύρια ευρώ. Σε ό,τι αφορά την αύξηση των εσόδων ο πλούτος καλείται να εισφέρει 2 εκατομμύρια το 2012 και 10 εκατομμύρια το 2013 (παρ. 2.14). Στην παρ. 2.15 ρητά αναφέρεται ότι ο προϋπολογισμός του 2013 θα πρέπει να τεθεί για έγκριση προηγουμένως από την Τρόικα πριν την κατάθεσή του στη Βουλή των Αντιπροσώπων.

Το 2013 (Παρ. 2.17) προβλέπονται νέες περικοπές που συσσωρευτικά για το 2012 και 2013 θα πρέπει να ανταποκρίνεται σε μείωση του κρατικού μισθολογίου κατά 15%. Ουσιαστικά αυτό σημαίνει ότι μέσα σε 13 μήνες μια μείωση της αγοραστικής δύναμης κατά 166 εκατομμύρια το 2013 και 136 εκατομμύρια το Δεκέμβρη του 2012. Σύνολο 300 εκατομμύρια ευρώ χωρίς να λαμβάνονται υπόψη και οι περικοπές των παροχών και η μετακύλιση των περικοπών αυτών στον ιδιωτικό τομέα. Το σοκ της αγοράς θα είναι άνευ προηγουμένου με ανυπολόγιστες, πολλαπλασιαστικές, αρνητικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Ουσιαστικά από το 2012-2015 η μείωση του κρατικού μισθολογίου μειώνεται τουλάχιστον κατά 30%. Ταυτόχρονα ζητούν στις παραγράφους 2.25-2.28 περαιτέρω αύξηση των έμμεσων φόρων ΦΠΑ, καύσιμα, κ.ο.κ. Στην παρ. 3.1 ζητούν μεταξύ άλλων τη διάλυση του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων ή τη μεταρρύθμισή του για να περιοριστεί η εισφορά του δημοσίου σε αυτό. Καθώς επίσης κατ’ αναλογία φορολόγηση ή μείωση των συντάξεων στον δημόσιο τομέα που να μην ξεπερνά τον μέσο μισθό. Σε ό,τι αφορά δαπάνες υγείας εισηγούνται μεταξύ άλλων την εισαγωγή των γενόσημων (generic) φαρμάκων με στόχο τη μείωση του κόστους φαρμακευτικής φροντίδας. Ζητεί επίσης την ιδιωτικοποίηση της Cyta και της ΑΗΚ και καλεί την Κυπριακή Δημοκρατία στην προετοιμασία οδικού χάρτη το τέταρτο τρίμηνο του 2012 για τη διαδικασία αυτή. Επίσης ζητούν την εξομοίωση των συνθηκών απασχόλησης του δημόσιου τομέα με τη χαοτική κατάσταση των εργασιακών σχέσεων του ιδιωτικού τομέα μέχρι το τρίτο τρίμηνο του 2013 με στόχο την υλοποίηση της προσαρμογής μέσα από την εφαρμογή του Προϋπολογισμού του 2014. Η Τρόικα υποχρεώνει το κράτος να θέσει ενώπιόν της τα ευρήματα από σχετική μελέτη. Ζητεί περιορισμό του κράτους πρόνοιας και περαιτέρω απονεύρωση και χαλάρωση της αγοράς εργασίας. Ζητεί την πλήρη κατάργηση της ΑΤΑ στον ιδιωτικό τομέα, καθώς επίσης η διακύμανση του ελάχιστου μισθού να τεθεί υπό την αίρεση της Τρόικα. Στη σ. 19 παρ. 5.4 η Τρόικα ζητάει την αποτελεσματική κατάσχεση υποθηκευμένων περιουσιών που δεν εξυπηρετούνται. Η διαδικασία αυτή με την πρώτη πώληση θα οδηγήσει σε μια γενικευμένη και ανεξέλεγκτη απομείωση της αξίας των ακινήτων σε πολύ χαμηλά επίπεδα, η οποία θα λειτουργήσει αποσταθεροποιητικά τόσο για τον τραπεζικό τομέα, όσο για την οικονομία ευρύτερα. Ενώ στη σ. 20 παρ. 5.5 αναφορικά με τον τουρισμό ζητεί περαιτέρω μείωση των μισθών τη στιγμή που είναι ευρύτατα γνωστό ότι στην ξενοδοχειακή βιομηχανία η εκμετάλλευση των εργαζομένων είναι άνευ προηγουμένου. Μεταξύ άλλων ζητούν κρατική επιχορήγηση για τη μείωση της διαχείρισης του αποχετευτικού κόστους από τα ξενοδοχεία. Ζητούν δηλαδή από την κυπριακή κοινωνία να επιχορηγεί την τουριστική αποχέτευση 3 εκατομμυρίων τουριστών περίπου κατ’ έτος! Ζητούν επίσης επιχορήγηση της ηλεκτροδότησης και της υδροδότησης!

Εν κατακλείδι, το Μνημόνιο όπως έχει κατατεθεί ουσιαστικά θα οδηγήσει το τραπεζικό σύστημα σε εσωστρέφεια, φοβικά σύνδρομα, σε άκρως περιοριστικές πρακτικές και σε συμπεριφορές συγκρουσιακής αντιπαράθεσης με το κοινό μέσα από την υποχρέωσή του να εκποιεί άμεσα περιουσιακά στοιχεία νοικοκυριών κι επιχειρήσεων, τα οποία με τη σειρά τους μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο στραγγαλισμού της εσωτερικής ζήτησης και κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας θα αδυνατούν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους. Το Μνημόνιο είναι τόσο κοινωνικά και οικονομικά αποσταθεροποιητικό στη σύλληψή του που σε αντιδιαστολή με την υπάρχουσα συλλογική καταπίεση απότοκο της τουρκικής εισβολής στο κοινωνικό υποσυνείδητο του κυπριακού ελληνισμού, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ανεξέλεγκτες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις. Η Τρόικα εστιάζει την πρόθεσή της στην πλήρη δομική αντικατάσταση του κοινωνικού μοντέλου στην κυπριακή κοινωνία χωρίς να δίνεται η ευκαιρία στην κυπριακή κοινωνία να αξιολογήσει για τον εαυτό της η ίδια τα προβλήματα που αντιμετωπίζει.

Το Μνημόνιο αυτό καταργεί την Κυπριακή Δημοκρατία, την οδηγεί σε διαχρονική πτώχευση και της ακυρώνει τις προοπτικές που διανοίγονται με το φυσικό αέριο. Καλείται τόσο η επαγγελματική πολιτική τάξη, όσο και η αστική τάξη - την οποία το Μνημόνιο τη χαϊδεύει σκοπίμως απαλά για να την αποκοιμίσει- να μελετήσουν καλύτερα τις λεπτομέρειες και τις συνέπειες του Μνημονίου. Το Μνημόνιο δεν καταργεί μόνο τη μεσαία τάξη, αλλά κινδυνεύει αυτή καθαυτή η ταξική και η περιουσιακή υπόσταση της ίδιας της αστικής τάξης. Τα περιουσιακά στοιχεία της αστικής τάξης μέσα από το Μνημόνιο θα πάθουν σημαντική απομείωση. Αρκετοί ίσως οδηγηθούν και στην πτώχευση. Μνημόνιο το οποίο δεν θα διαχωρίζει τον τραπεζικό τομέα από την υπόλοιπη οικονομία και χωρίς πενταετή τουλάχιστον χρονικό ορίζοντα, νομοτελειακά οδηγεί στην καταστροφή του νησιού. Σίγουρα όμως το Μνημόνιο όπως έχει κατατεθεί είναι καταστροφικό τόσο για την τραπεζική ανασυγκρότηση, όσο και για τη λεγόμενη δημοσιονομική αναπροσαρμογή.

Και επειδή επιβάλλεται η κατάθεση εναλλακτικής πρότασης/εισήγησης εν συντομία παραθέτω τις σχετικές απόψεις του Joseph Stiglitz, του Amartya Sen (νομπελίστες οικονομικών ) και του Jean Paul Fitoussi στο “Mis-Measuring our Lives” (Μετρώντας λάθος τις ζωές μας). Οι σημαντικοί αυτοί διανοητές παραθέτουν ένα σημαντικό και συνάμα εξαιρετικά λογικό επιχείρημα «Αυτό που μετρούμε επηρεάζει αυτό που κάνουμε και εάν οι μετρήσεις μας είναι ελλιπείς, οι αποφάσεις μας ίσως είναι παραπλανητικές». Όπως σημειώνουν μπορεί το ΑΕΠ να αυξάνεται, το κατά κεφαλή εισόδημα ως μέσος όρος να αυξάνεται αλλά η ανισότητα να διευρύνεται. Η θέση τους ότι οι επιλεγμένοι και λανθασμένοι δείκτες μέτρησης (Metrics) επηρεάζουν πολιτικές, μπορεί εύκολα να αποτυπωθεί και στο πρόσφατο «Μπράβο» του Μπαρόζο προς την ελληνική κυβέρνηση. Οι πολιτικές του μνημονίου τις οποίες εκτελεί απαρέκλητα η ελληνική κυβέρνηση οδηγούν στην ασταμάτητη ύφεση αλλά υπήρξε μια μικρή βελτίωση των μνημονιακών δεικτών. Τα μνημόνια υποχρεώνουν τους ανθρώπους να προσαρμόζονται στους αριθμούς με ότι αυτό συνεπάγεται για την ανθρώπινη και κοινωνική προοπτική. Ο δε αμερικανός νομπελίστας οικονομολόγος Paul Krugman ασκώντας κριτική στα γερμανικής έμπνευσης μνημόνια σημειώνει ότι οδηγούν στην λεγόμενη παγίδα ρευστότητας (liquidity trap), καθότι ενώ υπάρχουν οι προϋποθέσεις για εξαιρετικά χαμηλού κόστους επενδύσεων, λόγω ανεπαρκούς ζήτησης ελέω πολιτικών περιορισμού των δαπανών και λιτότητας δεν παρουσιάζονται πρόθυμοι οι επενδυτές όπως αναφέρει ή αυτοί οι οποίοι είναι επιφορτισμένοι με την άσκηση πολιτικής δεν κατανοούν το εξής απλό «η δική σου δαπάνη είναι το εισόδημα μου και η δική μου δαπάνη το εισόδημα σου». Σε ένα κλίμα ανησυχίας και αβεβαιότητας κατά τον ίδιον, απαιτούνται δαπάνες δεδομένου ότι ο ιδιωτικός τομέας προσπαθεί να δαπανήσει λιγότερα από τα έσοδα του, η ευθύνη αυτή παραμένει στο Δημόσιο. Όλα τα μνημόνια ακυρώνουν τις βασικές αυτές οικονομικές λογικές καθότι ο προσανατολισμός τους δεν εστιάζεται στην ικανοποίηση του ευρύτερου κοινωνικού συμφέροντος αλλά σε πρακτικές μονόπλευρης και κερδοσκοπικής οικονομικής σκοπιμότητας. Η Κυπριακή Δημοκρατία θα μπορούσε να αποφύγει το μνημόνιο, και δυνητικά υπάρχουν οι προϋποθέσεις, εάν κάποιος ρίξει μια ματιά στα υπάρχοντα δεδομένα.

Το μεγαλύτερο διαρθρωτικό πρόβλημα της Κυπριακής οικονομίας εκτός από τις τράπεζες είναι και η άτυπη οικονομία η οποία μεταφράζεται στην πράξη ως εξής: €5,000,000,000 (26% του ΑΕΠ) ευρώ κυκλοφορούν ανεξέλεγκτα και αφορολόγητα αλλά ουδείς αναφέρεται σε αυτά. Δεύτερον η Κυπριακή Δημοκρατία με κοινωνικές κλίμακες δημοτικού διαμερίσματος μεγαλούπολης παρουσιάζει εισπράξιμες οφειλές για το 2011, €1,378 δις (972 ΤΕΠ, 283 τελωνείο, 168 εκατ. Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων). Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς από πού προέρχονται οι οφειλές αυτές. Προσθέστε και την αναμενόμενη εισροή 300 εκ. ευρώ από τις αδειοδοτήσεις του δευτέρου γύρου τον Γενάρη του 2013 χωρίς να προσμετρείται ο φυσικός πλούτος.

Ως εκ τούτου, η πολιτική ηγεσία του νησιού καλείται να εξετάσει μέσα από τη πρόσκληση οικονομολόγων εγνωσμένου κύρους όπως π.χ. των αμερικανών Joseph Stiglitz και Paul Krugman με σκοπό να τεθούν ενώπιόν τους τα δεδομένα της κυπριακής οικονομίας υπό το φως του φυσικού αερίου και της δυνατότητας που παρέχει για την άντληση κεφαλαίων άμεσα μέσα από τη διεθνή πρακτική του IPΟ (Initial Public Offering), όσο και των προτάσεων της Τρόικα. Να ζητηθεί η αξιολόγησή τους πάντοτε σε σχέση με τις ανάγκες της κυπριακής οικονομίας, την προοπτική της και τη δυνατότητα εξόδου από την κρίση. Να ζητηθεί επίσης αξιολόγηση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων από μια πιθανή έξοδο της Κύπρου από την Ευρωζώνη και την επαναφορά της κυπριακής λίρας.

Για την ώρα με τα υπάρχοντα δεδομένα ελλείψει πολιτικής βούλησης το πολιτικό σύστημα οδηγεί την κυπριακή δημοκρατία και κοινωνία στην μνημονιακή καταστροφή.

**PhD Political Sociology
sckattos@cytanet.com.cy
1 Tier 1 capital is the core measure of a bank's financial strength from a regulator's point of view. It is composed of core capital,[1] which consists primarily of common stock and disclosed reserves (or retained earnings),[2] but may also include non-redeemable non-cumulative preferred stock. (…)The theoretical reason for holding capital is that it should provide protection against unexpected losses. Note that this is not the same as expected losses, which are covered by provisions, reserves and current year profits. In Basel I agreement, Tier 1 capital is a minimum of 4% ownership equity but investors generally require a ratio of 10%.



Δεν υπάρχουν σχόλια: