Το κραχ του 1929 και το σήμερα- μέρος Δ

Ξανά ο Μαρξ στο προσκήνιο. 

Η αδυναμία της αγοράς σε κάποια φάση της ανάπτυξης να αναπαράγει τον εαυτό της, να συντηρήσει αυτό που δημιούργησε, η πτωτική τάση των ποσοστών του κέρδους,

«.. είναι με κάθε έννοια ο πιο σημαντικός νόμος της πολιτικής οικονομίας, ο πιο ουσιώδης για κατανόηση των πιο δύσκολων σχέσεων.  Είναι ο πιο σημαντικός νόμος από ιστορικής άποψης.  Είναι ένας νόμος που παρά την απλότητα του δεν έχει γίνει κατανοητός ποτέ προηγουμένως και, ακόμα λιγότερο, δεν διατυπώθηκε με ένα συνειδητό τρόπο.» (Μαρξ, Grundrisse σελ.748)

Αυτή την φάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης φανέρωσε το κραχ του 1929, αυτή την φάση ανάπτυξης φανερώνει το κραχ του 2008.

Πια είναι η πηγή του κέρδους;

Σύμφωνα με τον Μαρξ, αυτό που ο καπιταλιστής καταβάλλει ως μισθό είναι η αξία της εργατικής δύναμης, το χρηματικό ποσό που ο εργάτης χρειάζεται για να συντηρήσει τον εαυτό του.  Η επιπλέον αξία που ο εργάτης παράγει, είναι αυτό που ο Μαρξ ονομάζει Υπεραξία. Η ιδιοποίηση από τον καπιταλιστή της Υπεραξίας και η μερική επανεπένδυση της,  κάνει δυνατή την συσσώρευση κεφαλαίου. Αν δεν υπάρχει υπεραξία, δεν υπάρχει κέρδος, δεν μπορεί να υπάρξει καπιταλιστική συσσώρευση.

Το Ποσοστό του Κέρδους είναι η υπεραξία σαν ποσοστό του συν­ο­λι­κού κόστους παραγωγής. Όσο πιο μεγάλη είναι η Υπεραξία τόσο πιο μεγάλη η δυνατότητα για ψηλό Ποσοστό του Κέρδους.  Φυσικά, εδώ υπάρχει το επιχείρημα ότι μια επιχείρηση μπορεί να αυξήσει την κερδοφορία της, εξασφαλίζοντας αγορά ενέργειας, για παράδειγμα, σε χαμηλότερες τιμές. Αυτό που αγνοεί όμως το συγκεκριμένο επιχείρημα είναι ότι αυτό που μια επιχείρηση κερδίζει σε κατανάλωση ενέργειας, ή σε οτιδήποτε άλλο χρησιμοποιείται στην παραγωγή, είναι αυτό που η εταιρεία ενέργειας χάνει.  Έτσι, παρόλο που η συγκεκριμένη επιχείρηση έχει κέρδος, η εθνική οικονομία στο σύνολό της δεν έχει.  Δεν μπορεί να υπάρξει κέρδος και, συνεπώς, ούτε καπιτα­λιστική συσσώρευση για μια εθνική οικονο­μία, ούτε βέβαια για το παγκόσμιο σύστημα, μέσα από εξοικονομήσεις της μιας επιχείρησης σε βάρος των άλλων. 

Πτωτική τάση του ποσοστού του κέρδους

Καπιταλιστική συσσώρευση μπορεί να υπάρξει μόνο μέσα από την κατακράτηση  μέρους της παραγωγής των εργαζομένων. Η δημιουργία όμως στις μητροπόλεις τεράστιων μονάδων παραγωγής, μέσα από την απορρόφηση αυτού που ανήκει στους εργαζόμενους, καθιστά σταδιακά τους εργαζόμενους, την περιφέρεια, ανίκανη να  συντηρήσει αυτό που στη μητρόπολη δημιουργήθηκε. Έτσι, ξεκινά ο δανεισμός για ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας- το κύριο χαρακτηριστικό των τελευταίων δεκαετιών-η μετάθεση στις μελλοντικές γενιές της ευθύνης να πληρώσουν για την τη σημερινή κατανάλωση. Έτσι ξεκινά η αποικιοποίηση του μέλλοντος (colonizing the future- ακαδημαϊκός Φώτης Λυσάνδρου). 

Επιβεβαίωση του μαρξιστικού νόμου.

Τα κραχ του 1929 και 2008  ήταν διορθώσεις σε υπερβολές στον χρηματοπιστωτικό τομέα, σε ένα όμως παγκόσμια εξαντλημένο οικονομικό σύστημα. Οι αναπόφευκτες αυτές διορθώσεις  υπερβολών που συντηρούσαν το σύστημα, αποκάλυπταν απότομα την πραγματική εικόνα. Εικόνα κρίσης, που χωρίς πια πλασματικές μεθόδους να την συγκαλύπτουν, ξεσπούσε με μανία, χωρίς δυνατότητες αναχαίτισης της.

Με το1929, τα σημάδια της αδυναμίας της αγοράς να απορροφήσει την παραγωγή, παρά τις υπερβολές, ήταν σαφή σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο, με μεγάλο μέρος του να βρίσκεται σε κρίση σε όλη την διάρκεια της δεκαετίας του 1920.

Στις ΗΠΑ οι πωλήσεις αυτοκινήτων,  ατσαλιού, από τις βασικές βιομηχανίες της χώρας, σπιτιών, βρίσκονταν σε  πορεία σοβαρής μείωσης. Η κατάρρευση των ποσοστών κέρδους στην αγροτική παραγωγή, οδηγεί μαζικά αγρότες εκτός του επαγγέλματος.

Το 2008, και πάλιν στις ΗΠΑ, η κατάρρευση των ποσοστών κέρδους αγγίζει το 50%, σε σχέση με το 2006.

Χωρίς προηγούμενο υπερβολές πριν το 2008

Στα χρόνια που προηγήθηκαν του 2008, οι υπερβολές του χρηματοπιστωτικού τομέα  στις ΗΠΑ, αλλά και παγκόσμια, στο επίπεδο των πλασματικών μεθόδων ενίσχυσης της οικονομίας, ήταν ασύλληπτα πιο μεγάλες από αυτές του 1929. Παρόλα αυτά, δεν κατάφεραν να εμποδίσουν κατάρρευση της κερδοφορίας.

Στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008, ο χρηματιστηριακός κολοσσός, Lehman Brothers, κήρυξε πτώχευση. Δύο εικοσιτετράωρα μετά, ο τότε Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Hank Paulson,  παρουσιάστηκε σε έκτακτη συνεδρία υψηλόβαθμων γερουσιαστών του Αμερικάνικου Κογκρέσου, κάνοντας μια δραματική δήλωση, που ίσως, πιο ανάγλυφα από οτιδήποτε άλλο, κατέγραφε το μέγεθος της υπερβολής που είχε προηγηθεί:

“Εκτός και αν δράσετε άμεσα, το χρηματοπιστωτικό σύστημα αυτής της χώρας, και του κόσμου, θα διαλυθούν (melt down) μέσα σε λίγες μέρες.”( Α Colossal failure of Common Sense, Larry Macdonald, σελ.330)

Σωτήρης Βλάχος