Το κραχ του 1929 και το σήμερα- μέρος ζ

«Όταν νόμισαν ότι έδωσαν μια πραγματική λύση στην κρίση της δεκαετίας του 1970, απλά πρόσ­θε­σαν ένα πραγματικό νέο πρόβλημα.  Προσ­παθώντας να απο­κα­τα­στήσουν την ικανότητα των επιχειρήσεων να δημιουργούν κέρδος μέσα από περικοπές στους μισθούς, μέσα από περι­κοπές στο χρήμα που ο κάθε εργάτης θα έπαιρνε σπίτι του, μείωσαν την αγοραστική δύναμη της κοινωνίας, την ικανότητα της κοινωνίας να αγοράζει τα παραγόμενα προϊόντα.  Ένα νέο τεράστιο πρόβλημα αναζητούσε τη λύση του.»

Δραματικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία

Η μεγάλη πια ανεργία ήταν το κύριο  πρό­βλημα των ανεπτυγμένων οικονομιών στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Η ελεύθερη αγορά σαν παγκόσμιο σύστημα ήταν ξανά σε πορεία καθίζησης. Από την επεκτατική πολιτική και το κράτος πρόνοιας, πολιτικές που είχαν συνδεθεί με την μεταπολεμική ανάπτυξη,  μετακινήθηκαν στις περικοπές και την λιτότητα. Το βάθεμα της κρίσης όμως συνεχίστηκε. Οι ανυπέρβλητες αντιφάσεις της καπιταλιστικής ανάπτυξης του Μαρξ φαίνονταν να επιβεβαιώνονται και ακόμα ένα 1929 να είναι στο προσκήνιο.

Δραματικές όμως αλλαγές που συντελέστηκαν στις διεθνείς σχέσεις, έστρωσαν τον  δρόμο για «υπέρβαση» των ανυπέρβλητων αντιφάσεων. Υπέρβαση όμως που θα ήταν προσωρινή, και για την οποία η ανθρωπότητα θα πλήρωνε, σε μορφή καθυστερημένου λογαριασμού, με όλες τις επιπλέον χρεώσεις, μετά το 2008.

    «Στις 15 Αυγούστου του 1971, το παγκόσμιο χρηματο­πιστωτικό σύ­στημα άλλαξε για πάντα.  Αυτή τη μέρα ο Πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον έδωσε οδηγίες στον υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ να αναστείλει όλες τις πωλήσεις και αγορές χρυσού.  Το παράθυρο του χρυσού είχε κλείσει για πάντα.  Δεν άνοιξε ξανά και η διεθνής οικονομία δεν ήταν ποτέ πια η ίδια.» (John Eatwell and Lurence Taylor, “Global Finance at Risk”, πρώτη έκδοση 2002, σελ 1)

Ήταν το τέλος του συστήματος του Μπρέττον Γούντς.  Το σύστημα αυτό «…σήμαινε ότι ο ιδιωτικός τομέaς ήταν απαλλαγμένος από τον κίνδυνο συναλλάγματος» (Το ίδιο, σελ 2) μέσα από  σταθερές ισοτιμίες.  Μέχρι εκείνο το σημείο όλα τα νομίσματα ήταν δεμένα με το δολάριο, και η τιμή του δολαρίου ήταν δεμένη με το χρυσό στην εγγυημένη από τις ΗΠΑ τιμή των τριάντα πέντε δολαρίων την ουγκιά. 

Οι κίνδυνοι που επωμίζονταν τα κράτη μέχρι το 1971, μέσα από σταθερές ισοτιμίες, είχαν τώρα ιδιωτικοποιηθεί.  Οι διεθνείς συναλλαγές απόκτησαν τεράστιους κινδύνους, σε ένα κόσμο με  απρόβλεπτες ισοτιμίες. Αυτό που σήμερα συμφωνούσες να αγοράσεις σε συγκε­κριμένη τιμή, δεν υπήρχε καμιά εγγύηση ότι αύριο θα το αποκτούσες στη συμφωνημένη τιμή. 

Αυτοί οι κίνδυνοι όμως μπορούσαν να γίνουν πηγή κέρδους.  Όσο πιο μεγάλοι ήταν,  τόσο πιο μεγάλη η δυνατότητα κέρδους.  Πώληση δολαρίων στη διεθνή αγορά με σκοπό την απόκτηση γερμανικών μάρκων που θα ανταλλάσσονταν με ιαπωνικά γιέν για να κλείσει ο κύκλος με την αγορά δολαρίων ξανά, μπορούσε να καταλήξει σε μεγάλα κέρδη (ή ζημιές) μέσα από την ύπαρξη ανισορροπιών στις ισοτιμίες. 

Την Πρωτο­χρο­νιά του 1974, ακόμα μια εξίσου δραματική εξέλιξη έπαιρνε την σειρά της. Ακολουθώντας τον Καναδά, την Γερμανία και την Ελβετία, το 1973 οι ΗΠΑ κατάργησαν όλους τους περιορισμούς που αφορούσαν τη διακίνηση κεφα­λαίων.

Μια νέα εποχή

Με αυτή την κίνηση άνοιξαν μια νέα εποχή όπου μετακίνησαν

Κεφάλαια έξω από τις ψηλού κόστους, χαμηλής κερδοφορίας γραμμές της υλικής παραγωγής, κύρια προς την κατεύθυνση των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. (Robert Brenner,“The Economics of Global Turbulence”, πρώτη έκδοση το 1998.  Αυτή είναι η έκδοση του 2006, σελ χχιι)

Στην μεταφορά αυτών των κεφαλαίων προς τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, συνέβαλε αποφασιστικά και

Η ανάπτυξη τιτλοποιημένων χρηματοπιστωτικών αγορών και η διεθνοποίηση του   αμερικανικού χρημα­το­πιστωτικού συστήματος.  (From Global Finance to the Nationalization of the Banks, by Prof Leo Panitch and Prof Sam Gindin) 

Ξεκίνησε η έκδοση τίτλων( ας πούμε μετοχών) που αντί τις αξίες επιχειρήσεων αντιπροσώπευαν τις αξίες σπιτιών αλλά και, σταδιακά, ολοένα λιγότερο πραγματικών, καθορισμένων αξιών. Πουλώντας αυτούς τους τίτλους σε όλο τον κόσμο( κάτι που με το 2000 είχε γίνει κυρίαρχο στοιχείο στην λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας) το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα μπορούσε να μαζεύει χρήμα, για να δραστηριοποιεί την οικοδομική βιομηχανία αλλά και ολόκληρη την οικονομία. Όσο πιο φουσκωμένες οι αξίες, τόσο πιο πολύ χρήμα, τόσο πιο πολύ στηριζόταν η αμερικάνικη οικονομία, τόσο πιο μεγάλες οι αγορές κινέζικων και άλλων προϊόντων.  

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, η παγκόσμια οικονομία ήταν ξανά σε πορεία ανόδου. Οι άλυτες αντιφάσεις για τις οποίες ο Μαρξ μίλησε, φάνηκαν να μην ήταν τελικά και τόσο άλυτες.

Σωτήρης Βλάχος