Το κραχ του 1929 και το σήμερα – μέρος Η

Ξεκίνησε η έκδοση τίτλων( ας πούμε μετοχών) που αντί τις αξίες επιχειρήσεων αντιπροσώπευαν τις αξίες σπιτιών αλλά και, σταδιακά, ολοένα λιγότερο πραγματικών, καθορισμένων αξιών. Πουλώντας αυτούς τους τίτλους σε όλο τον κόσμο( κάτι που με την δεκαετία του 2000 είχε γίνει κυρίαρχο στοιχείο στην λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας) το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα μπορούσε να μαζεύει χρήμα, για να δραστηριοποιεί την οικοδομική βιομηχανία αλλά και ολόκληρη την οικονομία. Όσο πιο φουσκωμένες οι αξίες, τόσο πιο πολύ χρήμα, τόσο πιο πολύ στηριζόταν η αμερικάνικη οικονομία, τόσο πιο μεγάλες οι αγορές κινέζικων και άλλων προϊόντων. 

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, η παγκόσμια οικονομία ήταν ξανά σε πορεία ανόδου. Οι άλυτες αντιφάσεις για τις οποίες ο Μαρξ μίλησε, φάνηκαν να μην ήταν τελικά και τόσο άλυτες.

Χωρίς ιστορικό προηγούμενο ο ρόλος του τραπεζικού τομέα

Το χρηματιστικό κεφάλαιο και οι χρηματοπιστωτικοί Οργανι­σμοί (Τράπεζες, Εμπορικές Τράπεζες κλπ), απέ­κτησαν ένα χωρίς προηγούμενο παγκόσμιο ρόλο- και μέσα από εξαγορές και συγχωνεύσεις, οι μεγαλύτερες από αυτές, ένα απίστευτα τεράστιο μέγεθος.

Ο έλεγχος της παγκόσμιας κίνησης κεφα­λαίων βρέθηκε

«…συγκεντρωμένος στα χέρια των δέκα μεγαλυτέρων ευρω­­αμερικανικών οργανισμών.»( Edward LiPuma and Benjamine Lee, 'Financial Derivatives and the Globalization of Risk',πρώτη έκδοση 2004, σελ45)

Μέσα από την έκδοση των τίτλων- αλλά και πολλών άλλων δραστηριοτήτων στις οποίες θα αναφερθούμε σε επομένη έκδοση- που πουλιόνταν σε όλο τον κόσμο, εξασφαλιζόταν η αναγκαία ρευστότητα, για να μπορεί ο κόσμος να δανείζεται. Η μειωμένη αγοραστική δύναμη που προκλήθηκε μετά την επίθεση στους μισθούς και τα ωφελήματα των εργαζομένων στα τέλη της δεκαετίας του 1970 αρχές 1980 – σε μια προσπάθεια αποκατάστασης της κερδοφορίας των εταιρειών – αποκα­τα­στάθηκε με δανεισμό.

 «Αποικιο­ποιώντας το μέλλον» (colonizing the future)- για να χρησιμοποιήσουμε για ακόμα μια φορά την μοναδική διατύπωση του ακαδημαϊκού Φώτη Λυσάνδρου- μετάθεταν στις μελλοντικές γενιές την ευθύνη πληρωμής της σημερινής κατανάλω­σης.

Όλα έδειχναν πως δεν υπάρχει πιο τέλειο οικονομικό σύστημα από τον καπιταλισμό.

Η Χρηματιστικοποίηση της Παγκόσμιας Οικονομίας

Ο χρηματοπιστωτικός τομέας έδωσε ώθηση στην παγκόσμια οικονομία. Πόσο τώρα πραγματικές ήταν οι μέθοδοι και πόσο μπορούσαν να κρατήσουν, ήταν ένα άλλο, εντελώς διαφορετικό ερώτημα.

Ο Λάρρυ ΜακΝτόναλντ, ένας από τους Αντιπροέδρους της Lehman Brothers – του χρηματοπιστωτικού γίγαντα που κατάρ­ρευσε το 2008– χαρακτήρισε την οικιστική βιομηχανία των ΗΠΑ σαν τις νέες μηχανές ATM του αμερικάνικου πληθυσμού και ανάφερε  με απόγνωση:

“…χρήμα που δεν ήταν χρήμα, τιμές σπιτιών που δεν ήταν πραγ­μα­τι­κές τιμές, υποθήκες που δεν βασί­ζονταν σε οποιοδήποτε ορισμό της πραγματικό­τητας.” (Colossal Failure of Common Sense”, Larry McDonald, πρώτη έκδοση το 2009, σελ133)

Τον καθορισμό της αξίας όλων αυτών των τίτλων, ο πλατιά γνωστός ακαδημαϊκός Γιάννης Βαρουφάκης θα τον χαρακτηρίσει ως

«Η απάτη: πώς μπορούσε να ξέρει ένας επενδυτής τι αξία είχαν αυτά τα χαρτιά… Οπότε βασίζονταν στις επίσημες αξιολογήσεις των γνωστών και μη εξαιρετέων οίκων (Moody’s, Standard & Poor’s, Fıtch), που με το αζημίωτο βαθμολογούσαν αυτά τα χαρτιά με άριστα (πιο συγκεκριμένα με ΑΑΑ)» ( Ο Παγκόσμιος Μινώταυρος, Γιάννης Βαρουφάκης, πρώτη αγγλική έκδοση το 2011.  Αυτή είναι η ελληνική έκδοση του 2012, σελ.261)

Με απάτη.. χρήμα που δεν ήταν χρήμα, τιμές σπιτιών που δεν ήταν πραγ­μα­τι­κές τιμές, υποθήκες που δεν βασί­ζονταν σε οποιοδήποτε ορισμό της πραγματικό­τητας, δημιουργόταν οικονομική δραστη­ριότητα. 

“Ο τομέας FIRE (όπως ονομάστηκαν από τα αρχικά τους, Finance, Insurance, Real Estate, οι Χρηματο­πιστωτικοί Οργανισμοί, οι Ασφαλιστικές και οι Εταιρείες Ακινήτων) συνεισφέρει τώρα περισσότερο στο αμερικανικό ΑΕΠ από ότι η βιομηχανία, και οι συναλλαγματικές λειτουργίες του είναι ουσιώδες κομμάτι του τομέα και συνεπώς του ΑΕΠ.” (John Eatwell and Lurence Taylor, “Global Finance at Risk”, πρώτη έκδοση 2002, σελ 49)

Όσο όμως τεράστιοι και να ήταν οι οργανισμοί που χειρίζονταν την παγκόσμια διακίνηση κεφαλαίων, όσο λαμπρά μυαλά και να είχαν την ευθύνη του στρατηγικού προγραμματισμού, δεν μπορούσαν να μετατρέψουν σε κάτι άλλο,

«…ένα σύστημα πάρα πολύ ασταθές για να επιβιώσει στο διηνεκές…» (Ο Παγκόσμιος Μινώταυρος, Γιάννης Βαρουφάκης, σελ. 63)

Ο ιστορικός του ρόλος ήταν συγκεκριμένος αλλά και χρονικά καθορισμένος:

«…συνέβαλε στη διατήρηση για δεκα­ετίες μιας παγκόσμιας ηρεμίας (ασταθούς, είναι η αλήθεια) η οποία βασιζόταν στη συνεχή εθελοντική ροή κεφαλαίων που μπορεί να ερμηνεύσει κανείς ως ‘δώρα υποτέλειας’ (αντί για φόρους) από την παγκόσμια περιφέρεια προς την αμερικάνικη μητρόπολη, τα οποία ‘δώρα’ η μητρόπολη, με τη σειρά της, τα χρησιμο­ποιούσε (καταναλώνο­ντάς τα) για να κρατά την περιφέρεια ακμαία.» ( Το ίδιο, σελ.  63.)

Σωτήρης Βλάχος