Ανεργία και φτώχεια στην Ευρώπη

Συντάκτης: Μπαλή Κάκη

ΑΥΓΗ: 05/02/2012

Σε δραματικά επίπεδα η ανεργία στην Ευρώπη

Όταν φυσά ο βοριάς -που τʼ αρνάκια παγώνει- απʼ άκρη σʼ άκρη στην ευρωπαϊκή ήπειρο, τότε γίνονται αίφνης χειροπιαστές κάποιες από τις κοινωνικές πληγές της, που υποτίθεται πως δεν τη χαρακτηρίζουν. Όταν μιλάμε για θανάσιμη φτώχεια, συνήθως ο νους μας πάει στην Αφρική, σε κάποιες πολυπληθείς χώρες της Ασίας, άντε και σε κάποιες μπανανίες - πρώην οι περισσότερες- της Λατινικής Αμερικής.

Τις τελευταίες μέρες, όμως, πεθαίνουν δεκάδες Ευρωπαίοι από το κρύο. Δεν πρόκειται μόνο για τις... φυσιολογικές απώλειες - δυστυχήματα στον πάγο, χαριστική βολή σε αρρώστιες, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ στο κρύο κ.λπ. Η ισχυρή, κοινωνική Ευρώπη διαθέτει πλέον όλο και περισσότερους άστεγους, όλο και περισσότερους φτωχούς, όλο και περισσότερους άνεργους. Κι όλο και πιο αποδυναμωμένο κοινωνικό κράτος για να απλώνει το δίχτυ του.

Τα νούμερα που έδωσε στη δημοσιότητα την εβδομάδα που πέρασε η ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία, δύο μέρες μετά τη σύνοδο κορυφής που είχε υποτίθεται στο επίκεντρό της μια νέα πολιτική για την ανάκαμψη της οικονομίας και την αντιμετώπιση της ανεργίας, ήταν δραματικά. Σχεδόν 25 εκατομμύρια άνθρωποι ψάχνουν και δεν βρίσκουν δουλειά στην Ε.Ε., κάθε μήνα που περνάει προστίθενται κι άλλοι σʼ αυτή την απελπισμένη στρατιά, ενώ ακόμη χειρότερη είναι η κατάσταση για τους νέους, για το μέλλον της Γηραιάς Ηπείρου. Το ποσοστό ανεργίας στα νιάτα έχει ξεπεράσει στην Ευρώπη των «27» το 22%, με θλιβερούς πρωταγωνιστές τους Ισπανούς (48,7%), τους Έλληνες (47,2%) και τους Σλοβάκους (35,6%).

Η άλλη πλευρά του γερμανικού «θαύματος»

Ρόδινη δεν είναι η κατάσταση ούτε στις ισχυρές χώρες, που δηλώνουν περήφανες ότι «έχουν κάνει τα μαθήματά τους», έχουν «εκσυγχρονίσει» την αγορά εργασίας τους και προσέχουν ως κόρη οφθαλμού την ανταγωνιστικότητά τους. Αυτή την ίδια εβδομάδα, που πανηγύριζε η γερμανική κυβέρνηση για τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας την τελευταία εικοσαετία και για εντυπωσιακά χαμηλό ποσοστό ανεργίας στους νέους (7,8%), κήρυττε πτώχευση στη Γερμανία η αλυσίδα Schlecker -ο αντίστοιχος «Χόντος Center».

Με αφορμή την αγωνία των 50.000 εργαζομένων του ότι θα μείνουν στον δρόμο, πυροδοτήθηκε μια επώδυνη συζήτηση για το πόσο πραγματικό είναι το «θαύμα» της απασχόλησης στη Γερμανία της Μέρκελ. Την απάντηση έδωσε μια πωλήτρια του Schlecker: «Θέλουμε μια δουλειά από την οποία να μπορούμε να ζούμε, τίποτε παραπάνω». Μόνο που πάρα πολλές από τις νέες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται δεν μπορούν να διασφαλίσουν στον εργαζόμενο την επιβίωση, είτε διότι είναι πολύ χαμηλά αμειβόμενες είτε διότι είναι «μισές».

Επιπλέον τουλάχιστον οι μισές νέες θέσεις εργασίας είναι ορισμένου χρόνου, ενώ 7 εκατομμύρια πολίτες της Γερμανίας κάνουν «μίνι» δουλειές των 400 ευρώ -οι περισσότεροι επειδή δεν βρίσκουν άλλες. Το εργαλείο της ευελιξίας που δημιουργήθηκε στη δεκαετία του 1990 -κατά κανόνα με τη συναίνεση των συνδικάτων- για να διασφαλίζει την επιβίωση των επιχειρήσεων και τις θέσεις εργασίας σε εποχές κρίσης, έχει γίνει μπούμερανγκ. Χρησιμοποιείται πλέον κατά κόρον και σε εποχές ανάκαμψης για να αυξάνει τα κέρδη των επιχειρήσεων. Και για να ανοίγει την ψαλίδα μεταξύ φτωχών και πλουσίων.

Η Γερμανία του «καπιταλισμού του Ρήνου» αρχίζει να αποκτά χαρακτηριστικά Ηνωμένων Πολιτειών, με τους φτωχούς να γίνονται περισσότεροι και φτωχότεροι και το «ανώτερο» 10% να αυγατίζει συνεχώς την περιουσία του.

«Φρένο φτώχειας»

Στη μικρογραφία τής -επίσης «καλής μαθήτριας»- Αυστρίας είναι ακόμη πιο εύκολο να δει κανείς την εξέλιξη: Σε μια χώρα 8,5 εκατομμυρίων ανθρώπων, το μισό εκατομμύριο ζει και επίσημα κάτω από τα όρια της φτώχειας κι άλλο ένα μισό απειλείται άμεσα να πέσει κάτω από τα όρια. Μπορεί η κυβέρνηση της Αυστρίας να στήριξε εξ αρχής την επιμονή της Γερμανίας για «φρένο» χρέους στα συντάγματα των χωρών της Ευρωζώνης, αλλά οι κοινωνικές οργανώσεις των εκκλησιών της Αυστρίας- καθολική και προτεσταντική- επιμένουν σε ένα άλλο «φρένο», ένα «φρένο» φτώχειας.

Αυτό που ζητάει το αυστριακό παπαδαριό δεν είναι καινούργιο. Σχεδόν 14 χρόνια νωρίτερα, στην περιβόητη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. στο Άμστερνταμ, όταν γινόταν το μεγάλο παζάρι για τους όρους του Συμφώνου Σταθερότητας, μια αδύναμη συμμαχία αριστερών και χριστιανών πίεζε να μπει ως κανόνας, εκτός από τα αποδεκτά όρια στο έλλειμμα και το χρέος, και ένα όριο... ανοχής στην ανεργία, η παραβίαση του οποίου προς τα πάνω θα επέβαλλε κυρώσεις, την υποχρέωση των κυβερνήσεων δηλαδή να το χαμηλώσουν. Ο συσχετισμός δυνάμεων σε εκείνο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν το επέτρεψε, ενώ σήμερα είναι ακόμη χειρότερος.

Η απειλή της μεσαίας τάξης

Ταυτόχρονα υπάρχουν σήμερα στην Ευρώπη των «27» 80 εκατομμύρια άνθρωποι που απειλούνται άμεσα από τη φτώχεια. Το νέο ποιοτικό χαρακτηριστικό αυτής της απειλής είναι ότι ακουμπάει τη μεσαία τάξη σε ολόκληρη την ήπειρο. Άνθρωποι που πριν από ένα-δυο χρόνια δεν αισθάνονταν την παραμικρή ανασφάλεια, είχαν μια λίγο - πολύ σταθερή και καλοπληρωμένη δουλειά και σχεδίαζαν τη ζωή τους, προσάρμοζαν τις ανάγκες τους σʼ αυτό το εισόδημα, αίφνης βλέπουν τη γη να χάνεται κάτω από τα πόδια τους. Ειδικά το κομμάτι των αυτοαπασχολούμενων, που σε ελάχιστες περιπτώσεις δικαιούται επίδομα ανεργίας, μπορεί μέσα σε λίγους μήνες να χάσει το σπίτι του -που κατά κανόνα αγόρασε με στεγαστικό δάνειο- επειδή φαλίρισε η επιχείρησή του.

Στις πιο σκληρές χώρες, όπως η Αγγλία, αρκεί ενίοτε και ένα διαζύγιο για να βρεθεί κανείς στον δρόμο. Στις πιο «ασφαλείς» χώρες, όπως η Γερμανία και η Σκανδιναβία λόγω κοινωνικού κράτους ή ο ευρωπαϊκός Νότος λόγω αντοχής του «διχτιού» της οικογένειας, η διολίσθηση στην εξαθλίωση είναι πιο αργή.

Το νιάτα της Πολωνίας

Μέσα σʼ αυτό το σκηνικό φαίνεται να ισχύει το «αλίμονο στους νέους». Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Πολωνίας. Σύμφωνα με την έρευνα «Νεολαία 2011» τα νιάτα της χώρας -μεταξύ 16 και 34 χρόνων- είναι καλά σπουδασμένα, ανοιχτά σε νέες εμπειρίες, επιρρεπή στην κατανάλωση, επιφυλακτικά έναντι του γάμου, με ροπή στον ατομικισμό και με την πεποίθηση ότι το επάγγελμα θα είναι η βάση της επιτυχίας τους. Όπως τα νιάτα όλης της Ευρώπης, δηλαδή.

Αυτά τα νιάτα, όμως, είτε δεν βρίσκουν καθόλου δουλειά είτε, εάν τη βρουν, έχει συνήθως ημερομηνία λήξεως. Το 60% των «κανονικών» θέσεων εργασίας για νέους στην Πολωνία είναι ορισμένου χρόνου. Όχι ότι οι συνθήκες είναι πολύ καλύτερες στη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Σουηδία, την Ισπανία ή την Πορτογαλία. Εκεί το αντίστοιχο ποσοστό είναι 50%.

Εργαζόμενοι πένητες

Επιπλέον οι κακές αμοιβές είναι ο κανόνας κι όχι η εξαίρεση για τους νέους, όχι μόνο στην Πολωνία και τις άλλες χώρες της ανατολικής Ευρώπης, αλλά και στην Ισπανία, τη Γαλλία και την Πορτογαλία. Για την ίδια δουλειά παίρνουν το 60% του μισθού των ενηλίκων, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το ποσοστό των ανθρώπων που εργάζονται και ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας. Το φαινόμενο αυτό των εργαζόμενων πενήτων δεν περιορίζεται βεβαίως μόνο στους νέους: είναι εξαιρετικά διαδεδομένο και στις μονογονεϊκές οικογένειες.

Στην κατηγορία των εργαζόμενων φτωχών την πρωτιά στην Ευρώπη διατηρεί η Ρουμανία (17,9%), ενώ δεύτερη τερμάτισε πέρσι η Ελλάδα (13,8%). Ελάχιστα καλύτερα είναι τα πράγματα στην Ισπανία (11,4%), τη Λετονία (11,1%) και την Πολωνία (11%).

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι κι όσοι απειλούνται να ακολουθήσουν τη μοίρα τους δεν είναι ανειδίκευτοι μεροκαματιάρηδες. Συνιστούν μια νέα τάξη, κατά κανόνα εργαζόμενων με πολλά προσόντα, που παλινδρομεί μεταξύ ευημερίας και φτώχειας, που αναγκάζεται να αλλάζει συνεχώς δουλειές και μπορεί ανά πάσα στιγμή να βρεθεί χωρίς καμία κοινωνική ασφάλιση, χωρίς κανένα δίχτυ ασφαλείας. Κι αν βάλει το χέρι του κι ο βαρύς χειμώνας, τίποτε πια δεν αποκλείεται.